Tác giả: Aristyo Rizka Darmawan và John Bradford | IDSS Papers ngày 4 tháng 7 năm 2025

Biên dịch: Lê Bá Nhật Thắng | Hiệu đính: Phạm Thanh Vân | Dự án Đại Sự Ký Biển Đông

Tóm tắt

Hiệp định Vùng đặc quyền kinh tế Indonesia-Việt Nam năm 2023 có thể đóng một vai trò có giá trị trong việc quản lý mối quan hệ song phương hai nước, nâng cao vị thế ngoại giao và cải thiện quản trị ở Biển Đông. Tuy nhiên, quá trình phê chuẩn hiệp định tại Quốc hội Indonesia đến nay vẫn đang bế tắc.

Bình luận

Đã hơn một năm kể từ khi Indonesia và Việt Nam ký kết hiệp định Vùng đặc quyền kinh tế (EEZ), các chi tiết bản đồ của thỏa thuận đó vẫn chưa được công bố rộng rãi, và dường như quốc hội Indonesia chưa có tiến triển đáng kể trong việc phê chuẩn hiệp định. Khi hiệp định được ký vào cuối năm 2023, các học giả nhìn chung đã ca ngợi đây là một bước phát triển tích cực, không chỉ cho mối quan hệ giữa Indonesia và Việt Nam mà còn cho hòa bình và an ninh khu vực. Việc kéo dài quy trình phê chuẩn một hiệp ước ở Indonesia vượt quá một kỳ họp quốc hội là điều bất thường, và việc không phê chuẩn hiệp định này sẽ dẫn đến những hệ quả không mong muốn.

Hiệp định được ký kết sau hơn 12 năm đàm phán phân định vùng biển giữa Indonesia và Việt Nam. Trong suốt quá trình đàm phán kéo dài, đã có những trường hợp ngư dân hai nước ra khơi đánh bắt ở vùng biển chưa được phân định, dẫn đến nhiều căng thẳng và leo thang giữa các cơ quan thực thi pháp luật. Thậm chí đã có những vụ đụng độ trực tiếp giữa lực lượng quốc gia, được ghi lại trên video. Hiệp định mới sẽ ngăn chặn những tình huống leo thang như vậy xảy ra một lần nữa, bởi cả hai bên sẽ tôn trọng đường ranh giới biển rõ ràng.

Mặc dù các chi tiết của hiệp định chưa được công khai và cũng chưa chính thức có hiệu lực, hiệp định này đã bắt đầu phát huy tác dụng tích cực trong việc giảm thiểu rủi ro đụng độ giữa Indonesia và Việt Nam. Lực lượng bảo vệ bờ biển và hải quân của hai quốc gia dường như đang tuân thủ hiệp định, dựa trên các tuyến tuần tra của tàu và các phát ngôn từ đại diện hai bên.

Hơn nữa, phân tích nhận thức miền hàng hải do Sáng kiến Công lý Đại dương Indonesia thực hiện cho thấy các tàu cá Việt Nam vốn từng hoạt động sâu trong khu vực Biển Bắc Natuna mà Indonesia tuyên bố chủ quyền nay hiếm khi vượt qua vạch giới hạn đánh dấu rìa phía bắc thềm lục địa của Indonesia. Có vẻ như mặc dù công chúng có thể không nắm được các chi tiết bản đồ của thỏa thuận, ngư dân Việt Nam thì rõ ràng biết và đã được lệnh tôn trọng chúng. Việc phê chuẩn hiệp định sẽ củng cố một thỏa thuận đầy khó khăn để đạt được và rất tích cực với Việt Nam. Nếu hiệp định không được Quốc hội Indonesia phê chuẩn, Việt Nam có thể cho rằng Indonesia chưa hoàn toàn giữ vững cam kết của mình, điều này có thể  khiến những tiến bộ đạt được bị đổ bể. Việc Việt Nam sẽ phản ứng thế nào với kịch bản không phê chuẩn vẫn còn phải chờ xem.

Việc phê chuẩn thỏa thuận với Việt Nam cũng sẽ thể hiện sự sẵn sàng của Indonesia trong việc giữ vững lập trường cứng rắn để bảo vệ lợi ích chủ quyền, đồng thời tìm kiếm không gian thỏa hiệp vì lợi ích chung. Điều đó sẽ nâng cao uy tín ngoại giao và củng cố vai trò dẫn dắt của Indonesia trong các vấn đề hàng hải quan trọng, chẳng hạn như các cuộc đàm phán đang diễn ra về Bộ Quy tắc Ứng xử ở Biển Đông.

Trong cuộc gặp giữa Tổng thống Prabowo Subianto và Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Việt Nam Tô Lâm vào tháng 3 năm 2025, Tổng thống Prabowo đã tái khẳng định cam kết của Indonesia sẽ phê chuẩn hiệp định phân định Vùng Đặc quyền Kinh tế (EEZ). Vào cuối tháng 4, Ủy ban Quốc hội Indonesia phụ trách hiệp định này đã tổ chức các phiên điều trần với các chuyên gia, những người đánh giá tích cực giá trị của hiệp định như một cơ hội để giải quyết các vấn đề với Việt Nam và củng cố vị thế của Indonesia trong các tranh chấp ở Biển Đông. Tiếp đó, vào tháng 5 năm 2025, đại biểu Quốc hội Nico Siahaan, thành viên ủy ban, cho báo chí biết rằng ủy ban sẽ phê chuẩn hiệp định trong tuần tới. Tuy nhiên, bất chấp những động thái tích cực nêu trên, việc phê chuẩn vẫn chưa hoàn thành.

Có thể có nhiều nguyên nhân dẫn đến sự đình trệ, nhưng những người trong cuộc chỉ ra một yếu tố Trung Quốc. Hiệp định về Vùng Đặc quyền Kinh tế liên quan đến vùng biển nằm trong phạm vi “đường chín đoạn” mà Trung Quốc tuyên bố, và một phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Trung Quốc cho biết nước này đã duy trì liên lạc chặt chẽ với Indonesia và Việt Nam vì quá trình đàm phán có thể làm suy yếu ổn định ở Biển Đông và quan hệ song phương với Trung Quốc. Có vẻ như các trao đổi ngoại giao từ Bắc Kinh là một trong những yếu tố quan trọng gây ra rào cản cho việc phê chuẩn.

Việc phê chuẩn hiệp định sẽ xác lập rõ ràng lập trường của Indonesia đối với yêu sách “Đường chín đoạn” của Trung Quốc. Tuyên bố chung Indonesia–Trung Quốc được ban hành trong chuyến thăm Trung Quốc năm 2024 của Tổng thống Prabowo đã thừa nhận “sự chồng lấn yêu sách” giữa Indonesia và Trung Quốc. Mặc dù Bộ Ngoại giao Indonesia đã làm rõ rằng Indonesia không công nhận Đường chín đoạn, các học giả (trong đó có một đồng tác giả bài báo này) lại chỉ ra rằng cách giải thích đó rất khó hiểu cách giải thích bởi vì các yêu sách duy nhất của Trung Quốc đối với khu vực đều liên quan đến Đường chín đoạn. Việc phê chuẩn hiệp định sẽ khép lại cuộc tranh luận này bằng cách ghi nhận chính thức lập trường của Indonesia dưới dạng văn bản pháp lý.

Tổng thống Prabowo đã nhiều lần tái khẳng định cam kết đảm bảo Indonesia phê chuẩn hiệp định, và giờ đây trọng trách nằm ở Quốc hội. Với liên minh cầm quyền của tổng thống nắm giữ đa số ghế tại quốc hội, lẽ ra việc huy động sự ủng hộ lập pháp cho ý chí chính trị của ông rất dễ dàng.

Việc phê chuẩn hiệp định Vùng Đặc quyền Kinh tế là cơ hội tốt để Indonesia làm rõ lập trường, phủ nhận tính hợp lệ của yêu sách Đường chín đoạn của Trung Quốc. Nếu không thực hiện được điều này, danh tiếng của Indonesia có thể bị tổn hại, uy tín của nước này có thể bị giảm sút trong mắt Việt Nam, các nước láng giềng trong ASEAN và các đối tác toàn cầu.

Aristyo Rizka Darmawan là giảng viên luật quốc tế tại Đại học Indonesia và nghiên cứu sinh tiến sĩ tại Đại học Quốc gia Úc. TS. John Bradford là Nghiên cứu viên cao cấp kiêm nhiệm trong Chương trình An ninh Hàng hải tại Trường Nghiên cứu Quốc tế S. Rajaratnam. Lê Bá Nhật Thắng và TS. Phạm Thanh Vân lần lượt là cộng tác viên và thành viên Dự án Đại Sự Ký Biển Đông. Có thể tải bài viết gốc ở đây.

Nguyên tắc hoạt động của Dự án Đại Sự Ký Biển Đông.

—————

Dự án Đại Sự Ký Biển Đông tồn tại dựa trên tài trợ của cộng đồng. Nếu quý độc giả muốn có một nguồn thông tin tri thức khách quan, đa chiều dựa trên chiều sâu chuyên môn và dữ liệu có hệ thống, Dự án Đại Sự Ký Biển Đông là một địa chỉ mà mọi người có thể tin tưởng. Hãy chung tay cùng với chúng tôi duy trì Dự án bằng cách tài trợ cho Dự án, và khuyến khích bạn bè, đồng nghiệp cùng tài trợ Dự án. Xem hướng dẫn tài trợ ở đây: https://dskbd.org/tai-tro-cho-du-an/. Báo cáo tài chính sẽ được tổng kết vào cuối năm. Chúng tôi xin trân trọng cảm ơn.