Tác giả: AMTI | Ngày 22 tháng 8 năm 2024

Biên dịch: Đinh Tùng Lâm | Hiệu đính: Phạm Thanh Vân | Dự án Đại Sự Ký Biển Đông

Mặc dù căng thẳng đã gia tăng giữa Trung Quốc và Philippines tại Bãi Cỏ Mây kể từ năm 2021, việc thay đổi chiến thuật của lực lượng hải cảnh và dân quân Trung Quốc vào năm 2024 đã khiến tàu thuyền của Philippines phải chịu nhiều thiệt hại hơn, lực lượng Philippines bị thương nhiều hơn và nguy cơ leo thang cao hơn.

Ngày 17 tháng 6, một nhiệm vụ tiếp tế của Philippines đã rơi vào hỗn loạn khi một con thuyền bơm hơi của Hải quân Philippines bị Hải cảnh Trung Quốc, cùng với sự hỗ trợ của lực lượng Dân quân biển và Hải quân Quân Giải phóng Nhân dân, bao vây, đâm va, sử dụng dao và rìu để phá hoại thuyền và thiết bị trên thuyền. Mặc dù Manila đã chọn không viện dẫn Hiệp ước Phòng thủ chung năm 1951, vụ đụng độ này là lần gần nhất được coi là một cuộc tấn công vũ trang nhằm vào tàu Chính phủ của Philippines. Điều này có thể kích hoạt các cam kết của Hoa Kỳ theo Điều IV của hiệp ước.

Nhận thấy nguy cơ leo thang nguy hiểm, Trung Quốc và Philippines đã dàn xếp một thỏa thuận vào tháng 7 nhằm giảm bớt căng thẳng tại Bãi Cỏ Mây. Với thỏa thuận mới này, một nhiệm vụ tiếp tế đã được thực hiện vào ngày 27 tháng 7 mà không gặp phải sự cố nào. Tuy nhiên, ngay trước nhiệm vụ đó, các quan chức Philippines và Trung Quốc đã bắt đầu công khai bất đồng về các điều khoản của thỏa thuận, bao gồm có hay không điều khoản Philippines cần thông báo hoặc cho phép Trung Quốc kiểm tra tàu trước khi tiếp tế cho tàu BRP Sierra Madre. Hai sự cố gần đây – ngày 10 tháng 8, máy bay phản lực Trung Quốc thả pháo sáng trên đường bay của một máy bay không quân Philippines gần Bãi Cỏ Mây và vụ va chạm ngày 19 tháng 8 giữa hải cảnh Trung Quốc và Philippines gần khu vực này – đã khiến nhiều người đặt câu hỏi về khả năng duy trì thỏa thuận tại Bãi Cỏ Mây.

Một nghiên cứu về việc sử dụng vũ lực ở Biển Đông

Từ những diễn biến này, AMTI đã kiểm tra lại nghiên cứu hồi tháng Giêng về các nhiệm vụ tiếp tế tới Bãi Cỏ Mây kể từ năm 2021 để xem xét việc tàu Trung Quốc sử dụng vũ lực nhằm ngăn cản các nỗ lực tiếp tế của Philippines.

“Sử dụng vũ lực” có thể khó định nghĩa chính xác, đặc biệt khi xem xét vũ lực “không gây chết người” hoặc “ít gây chết người” được lực lượng thực thi pháp luật sử dụng và, trong bối cảnh này, là hải quân và dân quân Trung Quốc. Đối với nghiên cứu này, AMTI định nghĩa việc sử dụng vũ lực tại Bãi Cỏ Mây thuộc một trong hai loại: 1) tiếp xúc vật lý giữa các tàu, bao gồm va chạm và đâm; và 2) sử dụng các thiết bị ít gây sát thương như tia laser, vòi rồng hoặc các dụng cụ cầm tay để đối phó với tàu hoặc lực lượng Philippines. Chi tiết của từng vụ va chạm đôi khi khó xác định, nhưng tất cả đều được đưa vào danh mục này vì cho dù có cố ý va chạm hay không, khi cản trở đường đi của các tàu Philippines, các tàu Trung Quốc đã biết trước và chấp nhận rủi ro va chạm. 

Cho đến nay, vẫn chưa có vụ sử dụng súng, vũ khí gắn trên tàu, hoặc các loại vũ khí gây chết người rõ ràng nào xung quanh Bãi Cỏ Mây.

Kể từ năm 2021, đã có 10 vụ việc được báo cáo công khai trong đó Trung Quốc sử dụng vũ lực để phản đối các nhiệm vụ tiếp tế của Philippines. Con số này chiếm 26% tổng số các nhiệm vụ tiếp tế được AMTI xác định. Sau khi Trung Quốc ngăn chặn một nỗ lực tiếp tế vào tháng 11 năm 2021 bằng cách chặn đường và sử dụng vòi rồng chống lại hai tàu tiếp tế dân sự thân gỗ, không có báo cáo nào về việc sử dụng vũ lực cho đến tháng 2 năm 2023. Trong sự cố lần này, Hải cảnh Trung Quốc 5205 đã chiếu laser vào cabin tàu BRP Malapascua thuộc Lực lượng Bảo vệ Bờ biển Philippines, khiến thủy thủ đoàn bị mù tạm thời. Các sự cố trở nên thường xuyên hơn trong nửa cuối năm 2023, với tổng cộng 7 lần sử dụng vũ lực trong 9 tháng từ tháng 10 năm 2023 đến tháng 6 năm 2024.

Mặc dù đã sử dụng vũ lực ít nhất 10 lần trong những năm gần đây, các tàu Trung Quốc chỉ thành công ngăn chặn nguồn tiếp tế đến BRP Sierra Madre 2 lần, vào tháng 11 năm 2021 và tháng 6 năm 2024.

Việc sử dụng tàu nhỏ

Cùng với việc gia tăng tần suất sử dụng vũ lực, các hoạt động của Trung Quốc tại Bãi Cỏ Mây trong năm 2024 đặc trưng bởi việc triển khai thường xuyên các thuyền nhỏ, bao gồm thuyền bơm hơi thân cứng (RHIBs) và thuyền đánh chặn phản ứng nhanh (interceptor boats). Vào ngày 19 tháng 5, một nhiệm vụ tiếp tế của Philippines từ trên không chỉ thành công một phần, vì lực lượng Trung Quốc trên RHIBs đã có thể lấy về và vứt bỏ một số hàng hóa được thả xuống biển trong đầm phá của Bãi Cỏ Mây. Philippines báo cáo rằng Trung Quốc đã sử dụng 8 thuyền nhỏ trong nhiệm vụ ngày 17 tháng 6, gấp đôi số lượng 3-4 thuyền được sử dụng trong các nhiệm vụ tiếp tế khác trong năm nay. Điều này có thể đã góp phần vào sự thành công của Trung Quốc trong việc bao vây và vô hiệu hóa các thuyền RHIB của Hải quân Philippines.

Không giống các tàu Hải cảnh lớp Zhaojun mà AMTI thường thấy tuần tra tại các thực thể tranh chấp, nhiều tàu Hải cảnh được nhìn thấy trên các nền tảng hệ thống nhận dạng tự động (AIS) và trong các báo cáo và video của Philippines từ Bãi Cỏ Mây có các tính năng chuyên biệt để hỗ trợ việc sử dụng thuyền nhỏ. Ví dụ, Hải cảnh 21551 và 21555, thường xuyên xuất hiện trong các sự cố tại Bãi Cỏ Mây kể từ mùa thu năm 2023, là các tàu tuần tra lớp Hulai II có hệ thống cầu dẫn phóng nhanh phía đuôi tàu cho phép triển khai thuyền đánh chặn phản ứng nhanh trong khi đang di chuyển.

Rất khó để đánh giá đầy đủ xu hướng sử dụng tàu thuyền nhỏ của Trung Quốc tại Bãi Cỏ Mây vì chúng không xuất hiện trên các nền tảng AIS thương mại và không được ghi nhận một cách nhất quán trong báo cáo của Philippines trước năm 2024. Tuy nhiên, có vẻ như rõ ràng rằng sự tham gia của các tàu thuyền nhỏ này cùng vai trò đặc biệt trong việc Trung Quốc sử dụng vũ lực ngày càng nhiều, đã có tác động đáng kể đến tính chất và kết quả của các nhiệm vụ tiếp tế.

Số lượng tàu và tỷ lệ báo cáo

Bản cập nhật dữ liệu của AMTI về tàu Trung Quốc và Philippines được triển khai trong các nhiệm vụ tiếp tế cho thấy trong nửa đầu năm 2024, số lượng tàu Trung Quốc tham gia đã giảm so với mức đỉnh điểm vào cuối năm 2023.

Lực lượng dân quân biển Trung Quốc tiếp tục chiếm phần lớn số tàu có mặt trong mỗi nhiệm vụ vào năm 2024. Số lượng tàu của cả Philippines và Trung Quốc đều giảm mạnh vào tháng 2 năm 2024 nhưng nhanh chóng tăng trở lại vào tháng 3. Điều này có thể là do hai bên đã đồng ý giảm căng thẳng trong một cuộc họp tại Thượng Hải vào tháng Giêng. Hoặc cũng có thể liên quan đến tuyên bố của Trung Quốc vào tháng 2 năm 2024 rằng hai bên đã đồng ý về một “mô hình mới” để giảm leo thang căng thẳng xung quanh bãi cạn. Đại sứ quán Trung Quốc tại Philippines đã công bố một bản ghi âm chưa được xác minh về cuộc gọi với Phó Đô đốc Alberto Carlos, khi đó là Tư lệnh Bộ Tư lệnh phía Tây của Philippines. Trung Quốc khẳng định Phó Đô đốc Carlos đã đồng ý Philippines sẽ giảm số lượng tàu và thông báo trước cho Bắc Kinh trước khi tiến hành các nhiệm vụ tiếp tế, và cáo buộc Philippines đã vi phạm thỏa thuận. Tuy nhiên, Chính phủ Philippines và Phó Đô đốc Carlos đều phủ nhận đã đạt được bất kỳ thỏa thuận nào như vậy.

Bất chấp những lời chỉ trích gần đây về tính hiệu quả, sáng kiến ​​minh bạch của Philippines vẫn được triển khai mạnh mẽ từ tháng Giêng đến tháng 7 năm 2024. Cả 8 nhiệm vụ tiếp tế được quan sát trên AIS cũng đều được Philippines báo cáo công khai, bao gồm cả nhiệm vụ tiếp tế đầu tiên sau khi Manila và Bắc Kinh đạt được thỏa thuận tạm thời hiện tại.

Kết luận

Việc sử dụng vũ lực của các tàu Trung Quốc tại Bãi Cỏ Mây đã gia tăng về tần suất và cường độ trong năm 2024, dẫn đến thiệt hại lớn hơn cho các tàu của Philippines và gây ra thương tích cho nhân viên. Sự thay đổi này diễn ra trong bối cảnh Trung Quốc giảm tổng số tàu triển khai đến Bãi Cỏ Mây, nhưng lại gia tăng việc sử dụng các thuyền nhỏ để trực tiếp đối đầu với các thuyền RHIB của Philippines chuyển hàng và nhân sự giữa tàu BRP Sierra Madre và các tàu tiếp tế dân sự. Mặc dù tình trạng hỗn loạn ngày 17 tháng 6 đã dẫn đến sự tạm dừng rõ ràng các cuộc đối đầu tại Bãi Cỏ Mây, điều này không xóa bỏ được căng thẳng trên biển giữa Philippines và Trung Quốc ở những nơi khác trên Biển Đông. Khi các cuộc đối đầu đã lan sang các khu vực khác như Scarborough và Bãi Sa Bin, Trung Quốc có khả năng sẽ áp dụng các chiến thuật ít gây thương vong nhưng cực kỳ nguy hiểm được phát triển tại Bãi Cỏ Mây để phản đối các hoạt động của Philippines tại các điểm nóng khác.

Đinh Tùng Lâm và TS. Phạm Thanh Vân lần lượt là cộng tác viên và thành viên Dự án Đại Sự Ký Biển Đông. Có thể đọc bài viết gốc ở đây: https://amti.csis.org/shifting-tactics-at-second-thomas-shoal/.

Nguyên tắc hoạt động của Dự án Đại Sự Ký Biển Đông.

—————

Dự án Đại Sự Ký Biển Đông tồn tại dựa trên tài trợ của cộng đồng. Nếu quý độc giả muốn có một nguồn thông tin tri thức khách quan, đa chiều, hệ thống hoá và có chiều sâu chuyên môn, dựa trên dữ liệu (facts-based), Dự án Đại Sự Ký Biển Đông là một địa chỉ mà mọi người có thể tin tưởng. Hãy chung tay cùng với chúng tôi duy trì Dự án bằng cách tài trợ cho Dự án, và khuyến khích bạn bè, đồng nghiệp cùng tài trợ Dự án. Xem hướng dẫn tài trợ ở đây: https://dskbd.org/tai-tro-cho-du-an/. Báo cáo tài chính sẽ được tổng kết vào cuối năm. Chúng tôi xin trân trọng cảm ơn.