Một cuộc phỏng vấn được thực hiện bởi Eliot Chen | The Wire China ngày 24 tháng 3 năm 2024

Biên dịch: Lê Bá Nhật Thắng | Hiệu đính: Hương Nguyễn

Steve Tsang cho chúng ta biết tại sao phải hiểu niềm tin chính trị của nhà lãnh đạo Trung Quốc và nguồn gốc – cũng như những thiếu sót của niềm tin đó.

Câu hỏi: Mỗi nhà lãnh đạo trước đây của Trung Quốc đều có hệ tư tưởng hoặc cách suy nghĩ riêng. Tại sao việc hiểu suy nghĩ của lãnh đạo như Tập là điều quan trọng?

Chúng ta cần xem xét Tư tưởng Tập Cận Bình một cách nghiêm túc vì cách nghĩ của ông không giống bất kỳ nhà lãnh đạo nào khác kể từ Mao Trạch Đông, thậm chí cả Đặng Tiểu Bình. Những người như Giang Trạch Dân và Hồ Cẩm Đào tuyên bố đã có những đóng góp về mặt tư tưởng, nhưng thực ra đó chỉ là những tư tưởng viển vông. Những tư tưởng đó đến và đi với rất ít tác động. Xét về cả ý nghĩa và mục đích, Tư tưởng Mao Trạch Đông là hệ tư tưởng của Trung Quốc từ năm 1949 cho đến khi Đặng Tiểu Bình lên nắm quyền vào tháng 12 năm 1978.

Khi Tập công bố Tư tưởng Tập Cận Bình tại Đại hội Đảng lần thứ 19 vào năm 2017, đối với tôi, có vẻ như ông ấy sẽ biến tư tưởng của mình thành một thứ ít nhất có thể so sánh được với Tư tưởng Mao Trạch Đông. Tại thời điểm đó, nội dung Tư tưởng Tập Cận Bình không có nhiều điều có thể khẳng định điều đó. Nhưng sau 5 năm cầm quyền đầu tiên, có thể thấy rõ ràng ông ấy tự coi mình là một nhà lãnh đạo chuyển hoá, không phải một nhà lãnh đạo theo phong cách quản lý. Với tư cách là một nhà lãnh đạo chuyển hoá, ông ấy có thể đưa ra tư tưởng riêng được dùng làm hệ tư tưởng của nhà nước. Và đó là lý do tại sao tôi nghĩ Tư tưởng Tập Cận Bình là thứ cần phải được xem xét hết sức nghiêm túc.

Nhiều người tìm hiểu về chính trường Trung Quốc cho rằng việc theo dõi các quyết định và hành vi của ĐCSTQ quan trọng hơn hệ tư tưởng và lời nói trên lý thuyết. Cách tiếp cận này được áp dụng khá tốt vào thời Đặng, nhưng ông cho rằng nền chính trị của Tập đã biến “chủ nghĩa thực dụng của Đặng” thành một “di tích của lịch sử”. Ông có thể nói thêm về điều đó không? 

Thời đại Đặng Tiểu Bình bao gồm hai hai giai đoạn. Ta có giai đoạn cốt lõi của thời đại Đặng, khi Đặng nắm nhiều quyền lực, chủ yếu vào những năm 1980 và ở mức độ thấp hơn một chút, đầu những năm 1990. Khoảng thời gian từ khi Đặng qua đời vào năm 1997 cho đến khi Tập trở thành lãnh đạo vào năm 2012 là phần thứ hai của thời đại này, khi Giang Trạch Dân và Hồ Cẩm Đào nắm quyền. Hai người này rõ ràng là những nhà lãnh đạo theo phong cách quản lý. Những nhà lãnh đạo như vậy cố gắng duy trì mọi thứ, họ không tạo ra những thay đổi cơ bản. Do đó, các hành động cung cấp dấu hiệu chính xác về những gì đang thực sự xảy ra.

Khi bạn nhìn vào một nhà lãnh đạo có tính chuyển hoá, nếu bạn chỉ nhìn vào những gì ông ta đã làm thì bạn đang đi sau một bước. Bạn phải xem tầm nhìn của ông ấy là gì, tham vọng của ông ấy là gì, kế hoạch của ông ấy là gì, và điều này sẽ hữu ích khi có một nhà lãnh đạo hơi có tính cách tự đại và đưa ‘suy nghĩ’ của mình làm kim chỉ nam cho cả dân tộc và cho Đảng. Tại sao bạn không nghiên cứu điều đó và xem ông ấy thực sự có ý định làm gì? Những gì ông ấy muốn, ông ấy có thể không thể thực hiện được. Nhưng những gì Tư tưởng Tập Cận Bình mang lại cho chúng ta không chỉ là một tầm nhìn mà còn là một kế hoạch, và kế hoạch đó là sử dụng Đảng Cộng sản như một công cụ kiểm soát hiệu quả, lấy cảm hứng từ chủ nghĩa Lênin để mang lại những thay đổi. Tư tưởng Tập Cận Bình cung cấp cơ sở tốt để xem xét hướng đi mà ông đã đặt ra cho Trung Quốc và cách ông dự định thực hiện nó. Điều đó không có nghĩa là bạn không nhìn vào những gì ông ấy đã làm. Nhưng bạn có hai bộ dữ kiện về cả hành động lẫn tư tưởng để chứng thực lẫn nhau.

Tư tưởng Tập Cận Bình có được Chính phủ Trung Quốc thực hiện trung thực hơn hệ tư tưởng của các nhà lãnh đạo tiền nhiệm?

Có hai thành tố trong sự thực thi. Thành tố thứ nhất là sự tiếp nhận của người dân đối với Tư tưởng Tập Cận Bình về mặt nguyên tắc, và điều này gần như đang xảy ra. Người dân ở Trung Quốc không có lựa chọn nào khác trong vấn đề này. Thành tố thứ hai là cách truyền tải, và đó là một câu chuyện khác. Thành tố về mặt truyền tải chưa được hoàn thiện như thành tố thứ nhất.

Vấn đề là không phải tất cả ý tưởng của ông đều thực tế. Vì vậy, ngay cả khi những suy nghĩ của ông ấy đã được hình thành chặt chẽ, mạch lạc và nhất quán – điều mà thực tế không phải vậy – thì việc truyền tải chúng vẫn khó khăn hơn rất nhiều. Ví dụ: Tập Cận Bình nói ông là người theo chủ nghĩa Mác và Đảng Cộng sản. Chủ nghĩa Mác quy định công bằng xã hội và bình đẳng xã hội, và mục tiêu cuối cùng là mang lại một xã hội không tưởng cho cộng sản, trong đó là sự lụi tàn của nhà nước. Chủ nghĩa Mác nói mỗi người làm theo năng lực và hưởng theo nhu cầu. Nhưng Tập đang nắm quyền kiểm soát đảng-nhà nước quyền lực nhất trong lịch sử nhân loại. Nếu có một quốc gia nào trên thế giới có thể mang lại công bằng xã hội và tái phân phối thì đó là CHND Trung Hoa do Đảng Cộng sản kiểm soát. Nếu Tập tuyên bố Đảng Cộng sản theo chủ nghĩa Mác, điều đó có nghĩa là Trung Quốc phải thực hiện điều đó. Nhưng điều đó không thực sự xảy ra – không có nỗ lực nào để hiện thực chúng. Thay vào đó, ông đưa ra một chương trình thịnh vượng chung, chương trình này không mang lại công bằng xã hội mà chỉ thu hẹp một chút khoảng cách giữa người siêu giàu và người siêu nghèo. Vậy thì làm thế nào có sự nhất quán và mạch lạc?

Một trong những kết luận chính trong cuốn sách của ông là Tư tưởng Tập Cận Bình cam kết xây dựng “một đất nước hùng mạnh, một dân tộc yêu nước, được dẫn dắt bởi một hệ tư tưởng và được lãnh đạo bởi một Đảng với một nhà lãnh đạo đứng đầu”. Ông có thể nói thêm về điều này?

Trong cuốn sách, chúng tôi đã rất cẩn thận khi mô tả những gì tạo nên một quốc gia và những gì tạo nên một hệ tư tưởng, một dân tộc, một đảng và một nhà lãnh đạo .

Khái niệm “Một quốc gia” rất rõ ràng. Đây không chỉ là nguyên tắc một Trung Quốc, tức là về Đài Loan, mà còn là về từng phần lãnh thổ của Trung Quốc. Nếu bạn được Đảng Cộng sản xác định là lãnh thổ Trung Quốc, bạn là lãnh thổ Trung Quốc – không cần bàn cãi hay tranh luận về điều đó.

“Một dân tộc” là về những người Trung Quốc được nhà nước – đảng coi là “người Trung Quốc đích thực”, có nghĩa là tuân theo ý nghĩa chính thống của văn hóa Hán của Trung Quốc, hoàn toàn tuân theo sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản, hệ tư tưởng của nó và sự lãnh đạo của Tập Cận Bình. 

Về cơ bản, đây không phải là ý định phân biệt chủng tộc vì nó áp dụng nhiều cho các dân tộc thiểu số như người Duy Ngô Nhĩ ở Tân Cương cũng như người Hán ở Hồng Kông. Trong khái niệm này, Tập Cận Bình đang biến người Duy Ngô Nhĩ, người Tây Tạng và những người khác thành người Hán, và theo quan điểm của mình, ông đang nâng họ trở thành những công dân Trung Quốc đích thực. Vì vậy, họ vẫn có thể tự gọi mình là người Duy Ngô Nhĩ và tuân theo truyền thống văn hóa Duy Ngô Nhĩ, nhưng trước hết họ phải tự nhận mình là người Trung Quốc, tuân theo văn hóa chính thống của Trung Quốc, ủng hộ sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản, theo Chủ nghĩa Cộng sản và hoàn toàn trung thành với Tập Cận Bình.

Điều tương tự cũng xảy ra với người dân Hồng Kông, những người được coi là thiểu số về ý thức hệ, bị “tuyên truyền” bởi những ý tưởng sai lầm của phương Tây về dân chủ và nhân quyền và không hiểu được ý tưởng “đúng đắn” về dân chủ và khái niệm nhân quyền tuyệt đối của Trung Quốc. Nếu họ hiểu điều đó và nắm lấy sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản và Tập Cận Bình, người dân Hồng Kông cũng sẽ ổn.

“Một hệ tư tưởng” có nghĩa là Tư tưởng Tập Cận Bình được coi là hệ tư tưởng nhà nước, trong đó tất cả mọi người từ mẫu giáo đến cao học, từ người quét đường đến tổng giám đốc, từ binh lính đến tướng ba sao, đều phải học theo Tư tưởng Tập Cận Bình. Chỉ có một hệ tư tưởng và không có sự thay thế nào khác. Đảng Cộng sản có vai trò là đảng tiên phong đã được nhắc lại, nên các đảng khác có thể tồn tại, nhưng chỉ với tư cách là bộ phận hỗ trợ của Đảng Cộng sản Trung Quốc.

“Một nhà lãnh đạo” có nghĩa là hạt nhân quan trọng đến mức người kế nhiệm không những không thể được nêu tên, mà thậm chí không thể nằm trong vùng có khả năng ly khai. Không ai được chuẩn bị để trở thành người kế nhiệm Tập Cận Bình. Không ai được đặt vào vị trí thậm chí có thể được xác định là người kế nhiệm.

Chẳng phải việc thiếu người kế nhiệm trung thành sẽ ảnh hưởng đến tính bền vững của hệ tư tưởng của Tập về lâu dài sao?

Đó là lý do tại sao chúng tôi mô tả Tư tưởng Tập Cận Bình trong cuốn sách không phải là một hệ tư tưởng thường mà là một “hệ tư tưởng nguyên thủy”. Tập Cận Bình nghĩ rằng nó chưa được phát triển đầy đủ như một thứ có thể trở thành một hệ tư tưởng đúng đắn. Nó nêu rõ tầm nhìn của Tập đối với Trung Quốc vào năm 2049, nhưng không có gì hơn thế. Điều gì sẽ xảy ra ngoài việc thực hiện Giấc mơ phục hưng dân tộc Trung Hoa? Không có gì.

Đó không phải là ý thức hệ: một hệ tư tưởng thường không có ngày kết thúc. Nó có thể trở nên không quá ảnh hưởng, nhưng nó không giới hạn. Tư tưởng Tập Cận Bình thực sự có thời hạn sử dụng. Và người đàn ông này năm nay mới 70 tuổi. Năm 2049 là 25 năm kể từ bây giờ. Người tin rằng mình có một sứ mệnh – một sứ mệnh mà Marx giao cho còn lớn hơn cả cuộc đời – không phải là người nghĩ nhiều về cái chết của mình. Với dịch vụ chăm sóc sức khỏe tốt nhất, 95 tuổi ở thế kỷ 21 không phải là điều không thể. Vì vậy, tôi không nghĩ ông ấy đang nghĩ đến việc mình không thể sống để chứng kiến Giấc mơ Trung Hoa được thực hiện. Tôi chưa thấy bằng chứng nào cho thấy ông Tập cho rằng việc thiếu người kế nhiệm là một vấn đề.

Nguồn gốc của Tư tưởng Tập Cận Bình là gì? Chúng được xây dựng ở mức độ nào để đáp lại những thiếu sót của những người tiền nhiệm của Tập?

Sự trỗi dậy và khả năng củng cố quyền lực nhanh chóng của Tập có liên quan đến những điểm yếu và vấn đề mà Đảng Cộng sản phải đối mặt vào cuối thời kỳ Hồ Cẩm Đào. Điều này hơi mỉa mai vì 10 năm Hồ và Ôn Gia Bảo làm lãnh đạo được cho là thời kỳ rất tốt đẹp đối với Trung Quốc, nhưng cũng là thời kỳ tham nhũng tràn lan và làm suy yếu nghiêm trọng khả năng của Đảng Cộng sản trong việc hoạt động hiệu quả như một công cụ của chủ nghĩa Lênin. Sự tham nhũng của ĐCSTQ đã tạo cơ hội cho Tập thể hiện sức mạnh của mình một cách nhanh chóng và thực hiện một cách rất sắc sảo về mặt chính trị. 

Tư tưởng Tập Cận Bình đã không tồn tại vào năm 2012 khi ông trở thành Tổng Bí thư. Ông ấy đã không thực sự bắt đầu nói về nó cho đến năm 2016 hoặc 2017. Đó là điều đã phát triển theo một quá trình. Tham vọng của Tập đối với Trung Quốc sẽ tồn tại, ngay cả khi không có những vấn đề mà Đảng Cộng sản đang phải đối mặt. Tập không ở đó chỉ để khắc phục những vấn đề đó. Ông ấy muốn làm cho Trung Quốc vĩ đại trở lại. Điều đó rất khác với loại sứ mệnh mà Hồ Cẩm Đào đảm nhận. Dựa trên tham vọng và cam kết đó mà Tập đã phát triển hệ tư tưởng của mình. Ông có thể thấy rằng nếu muốn trở thành nhà lãnh đạo cải cách, ông sẽ phải nhìn lại lịch sử với Mao Trạch Đông để so sánh.

Nói rõ hơn, Tập Cận Bình không cố gắng khôi phục chủ nghĩa Mao. Nhắc đến Mao khá đơn giản là giữa Mao và Tập, không ai xứng đáng là điểm nối, kể cả Đặng Tiểu Bình. Điều đó cho thấy quy mô tham vọng của ông ấy. Khi Tập đưa ra tầm nhìn của mình, ông ấy nhắc lại rằng ông ấy là một người theo chủ nghĩa Mác và cam kết với chủ nghĩa Mác, nhưng phần lớn thời gian ông ấy thực sự đang đề cập đến chủ nghĩa Lênin. Vấn đề ở đây là ông thậm chí còn không thấy Lenin xứng đáng được nhắc đến. Mác thì khác, là người sáng lập ra nó chứ không phải Lenin. Vì vậy, mặc dù Tập là một người theo chủ nghĩa Lênin tận tâm và đang làm tất cả những điều mà Chủ nghĩa Lênin yêu cầu và dạy, nhưng ông vẫn mô tả đó là chủ nghĩa Mác.

Nhưng Tập lấy cảm hứng thực sự của mình từ lịch sử Trung Quốc và cố gắng làm cho chủ nghĩa Mác phù hợp với phiên bản lịch sử Trung Quốc của ông. Giờ đây, sự hiểu biết của ông về lịch sử Trung Quốc rất có vấn đề, được nhấn mạnh bởi Tài liệu số 9 năm 2013, trong đó coi lịch sử bình thường là chủ nghĩa hư vô lịch sử. Chỉ có một phiên bản lịch sử được phép, và đó là phiên bản của Tập. Trong công cuộc tái thiết này, sự vĩ đại của Trung Quốc đến từ một vị hoàng đế toàn trí và khôn ngoan, đại diện cho năng lượng tích cực và lòng tốt, là trung tâm của ‘vạn vật dưới trời’. Đó là một phiên bản lịch sử trong đó Trung Quốc là trung tâm của thế giới văn minh. Vì vậy, phiên bản trên được coi là có tính phổ quát trong việc áp dụng, chỉ bị giới hạn bởi sự thiếu toàn cầu hóa trong thời kỳ tiền hiện đại.

Đây là nơi Tập Cận Bình đưa ra hệ tư tưởng của mình. Đó là mặt thống nhất của những mô tả đó, xuất phát từ chủ nghĩa Mác-Lênin. Nhưng khía cạnh lấy Trung Quốc làm trung tâm trong sự vĩ đại của nó xuất phát từ sự hiểu biết của Tập về lịch sử Trung Quốc.

Liệu Tư tưởng Tập Cận Bình có đưa ra cái nhìn sâu sắc về việc ông muốn nền kinh tế Trung Quốc định hình thế nào trong thực tế không?

Đúng vậy. Cách tiếp cận của Đặng gần như là bất cứ điều gì cần làm, bất cứ điều gì hiệu quả đều ổn, miễn là không thách thức sự lãnh đạo chính trị của Đảng Cộng sản.

Cách tiếp cận của Tập là các trụ cột ban đầu của nền kinh tế (có thể là doanh nghiệp nhà nước) phải là động lực duy trì nền kinh tế. Và ở đó, những tập đoàn lớn thực sự cần được chuẩn bị, phát triển và hỗ trợ. Nhưng thực tế nền kinh tế Trung Quốc là khu vực tư nhân sôi động và sinh lợi hơn nhiều, và được cho là cũng có tính đổi mới hơn. Vì vậy, Tập Cận Bình đang lựa chọn một mô hình kinh tế tập trung nhiều hơn vào phần kém hiệu quả hơn của nền kinh tế và gây thiệt hại cho phần hiệu quả hơn.

Tập không cấm doanh nghiệp tư nhân. Họ có thể tồn tại, thậm chí được khuyến khích phát triển nhưng phải tuân theo và tuân thủ lấy sự lãnh đạo của Đảng thì mới được hưởng đặc quyền. Bạn có thể có một công ty như Huawei, một doanh nghiệp tư nhân và được hưởng một loại hỗ trợ và đặc quyền mà ngay cả hầu hết các doanh nghiệp nhà nước ảnh hưởng ngang cấp bộ trưởng cũng không được hưởng. Còn công ty nào ở Trung Quốc có sự liên đới với nhà nước khi con gái của người sáng lập bị nước ngoài giam giữ? Huawei có được điều đó bởi vì Huawei theo cách riêng của mình luôn làm những gì Đảng Cộng sản muốn thấy một doanh nghiệp tư nhân làm. Nó thực sự đổi mới về nhiều mặt và luôn quan tâm đến lợi ích của Đảng Cộng sản và Trung Quốc. Huawei là đại diện lý tưởng cho hình ảnh một doanh nghiệp tư nhân dưới sự hình thành của Tập Cận Bình. Nhưng ngoài Huawei, chúng tôi chưa thấy doanh nghiệp tư nhân nào khác được công nhận hoặc nhận được mức hỗ trợ như vậy.

Người ta có thể mở rộng cách tiếp cận cơ bản đó đối với khái niệm của Tập Cận Bình về việc hợp tác với các doanh nghiệp nước ngoài, vốn được chào đón ở Trung Quốc miễn là họ đang thực hiện những gì Đảng Cộng sản muốn họ thực hiện. Khi ngừng làm như vậy, doanh nghiệp sẽ mất giá trị và do đó sẽ không còn được Trung Quốc hỗ trợ nữa. Ví dụ, chúng tôi đã thấy chính xác điều đó xảy ra với các công ty như Volkswagen. Ngày xưa doanh nghiệp là con cưng của nhà nước Trung Quốc, nhưng giờ đây khi Trung Quốc đã nhảy vọt từ ô tô truyền thống sang xe điện và trở thành nước dẫn đầu, Volkswagen có thể bơi hoặc chìm.

Tư tưởng Tập Cận Bình có đưa ra manh mối nào về cách chính phủ dự định ứng phó với những khó khăn kinh tế hiện tại của đất nước không?

Trong khi Tập là người có tư tưởng, khi nhận thấy mối đe dọa đối với quyền lực của mình, ông ấy sẽ lùi lại một bước và ưu tiên xử lý nó. Điều đó được thể hiện rất rõ ràng vào năm 2012, ngay sau khi Tập Cận Bình trở thành lãnh đạo, khi ông nói về sự sụp đổ của Đảng Cộng sản Liên Xô (CPSU) và sự xuất hiện của một ‘kẻ phản bội’ như Gorbachev trong CPSU, cũng như phần còn lại của Đảng Cộng sản Liên Xô. Khi đó, các đồng chí trong CPSU không đủ dũng cảm để đứng lên chống lại ông ta.

Chúng ta không nên cho rằng Tập sẽ chỉ đi theo một hướng vì tư tưởng của ông tập trung vào việc tăng cường sự cai trị và kiểm soát của Đảng. Nếu Tập thấy nền kinh tế rơi vào tình trạng khó khăn có thể gây bất ổn cho hệ thống, ông ấy sẽ ra tay và tự đảo ngược. Chúng tôi đã thấy điều đó xảy ra với sự đảo ngược chính sách zero Covid; điều đó cũng có thể áp dụng vào cách ông quản lý nền kinh tế .

Cách tiếp cận của Tập Cận Bình trong việc kích thích kinh tế là cách tiếp cận cũ kỹ  của Đảng Cộng sản, trái ngược với một giải pháp thay thế sáng tạo hơn. Một giải pháp thay thế sáng tạo sẽ không tập trung vào xây dựng cơ sở hạ tầng truyền thống, vốn có lợi nhuận cận biên ở Trung Quốc hiện rất thấp, mà là cơ sở hạ tầng mềm như đầu tư vào y tế và giáo dục. Bởi vì đầu tư không được thực hiện vào các dịch vụ y tế và giáo dục, các gia đình Trung Quốc tiết kiệm nhiều hơn tiêu dùng, đây là nguyên nhân chính dẫn đến suy thoái kinh tế Trung Quốc.

Ông nghĩ tại sao Tập lại miễn cưỡng chấp nhận một nhà nước phúc lợi tốt hơn ở Trung Quốc?

Tư tưởng Tập Cận Bình dựa nhiều vào truyền thống và quá khứ Trung Quốc hơn là dựa trên chủ nghĩa Mác. Tập đang cố gắng làm cho chủ nghĩa Mác phù hợp với truyền thống Trung Quốc và nền kinh tế truyền thống Trung Quốc không phải là nền kinh tế trong đó nhà nước đóng vai trò phúc lợi xã hội chủ yếu. Kể từ thời đế quốc, vị hoàng đế đầu tiên đã cố gắng không dựa vào sự tái phân phối của chính phủ. Trong các triều đại đế quốc ổn định, hòa bình, các quý tộc địa phương làm công tác thúc đẩy phúc lợi, không phải nhà nước chịu trách nhiệm. Chủ nghĩa chống phúc lợi lâu đời này có trước cả khái niệm phản phúc lợi hiện đại. Và trên thực tế, Tập Cận Bình cho thấy mình là người hoàn toàn phản phúc lợi.

Liệu việc theo dõi hoạt động chính trị của giới lãnh đạo Trung Quốc có còn ý nghĩa khi các chuẩn mực thể chế như giới hạn độ tuổi đã bị Tập hủy bỏ? 

Kiểu thể chế hóa mà chúng ta đang nói đến là một hình thức thể chế hóa rất nông cạn. Đó là một quá trình bắt đầu từ thời Đặng Tiểu Bình và kéo dài trong hai hoặc ba thập kỷ, trước khi Tập Cận Bình đến và đảo ngược điều đó. Vì vậy, ngay từ đầu nó đã không phải là một hình thức thể chế hóa mạnh mẽ. Nếu nó tiếp diễn thêm 50 năm, 70 năm, 100 năm nữa, thì chúng ta sẽ nói về một kiểu thể chế hóa cố định hơn nhiều.

Cũng cần lưu ý rằng hệ thống của Trung Quốc không tôn trọng pháp quyền. Trong một hệ thống không dựa trên nền tảng pháp quyền, việc thể chế hóa về cơ bản là một quá trình mang tính tập quán và còn yếu kém. Nếu bạn có một hệ thống đặt nhà nước pháp quyền lên trên hết, thì cái bóng thể chế hóa sẽ nhanh chóng trở nên mạnh mẽ hơn rất nhiều, bởi vì mọi người chấp nhận các quy ước hiến pháp có tính ràng buộc. Không có gì ngăn cản hệ thống Lênin của Trung Quốc chuyển sang một hệ thống khác trừ khi bạn có một người theo chủ nghĩa Lênin tận tâm, người sẵn sàng làm bất cứ điều gì cần thiết để đảo ngược mọi sai lệch. Tập là một người theo chủ nghĩa Lênin tận tâm.

Nhưng còn quá sớm để từ bỏ việc nghiên cứu các chuẩn mực về độ tuổi, bởi vì các chuẩn mực này đã bị phá vỡ đối với một người chứ không phải do đa số. Nó chỉ dành cho Tập Cận Bình và bất cứ ai mà Tập Cận Bình muốn áp dụng. Đối với những người khác, những quy ước được thiết lập từ thời Đặng Tiểu Bình vẫn được áp dụng. Hầu hết mọi người vẫn phải nghỉ hưu theo độ tuổi nghỉ hưu quy định.

Quy ước bị phá vỡ với tác động lớn nhất thực sự là việc chấm dứt quyền miễn trừ tuyệt đối đối với các ủy viên Thường vụ Bộ Chính trị hiện tại hoặc trước đây. Quyền miễn trừ đó chấm dứt khi Tập Cận Bình hạ bệ Chu Vĩnh Khang vào năm 2014. Đây là thay đổi quan trọng nhất ngoài việc Tập Cận Bình bãi bỏ tuổi nghỉ hưu cho bản thân, điều ngăn cản Tập không thể tiếp tục nắm quyền cho đến khi qua đời. Sau khi bãi bỏ quyền miễn trừ tuyệt đối đó, Tập không thể chắc chắn rằng người kế nhiệm sẽ không kế nhiệm nếu ông nghỉ hưu.

Tư tưởng Tập Cận Bình cho chúng ta biết điều gì về tham vọng chính sách đối ngoại của Tập Cận Bình?

Nếu các chính phủ nước ngoài cho rằng tham vọng của Tập Cận Bình là lớn thì họ cần phải nghĩ xa hơn thế. Tham vọng của ông lớn hơn nhiều so với trí tưởng tượng của Washington hay London. Hầu hết người Mỹ lo lắng về Trung Quốc đều chỉ cho rằng Tập Cận Bình đang cố gắng cạnh tranh với Hoa Kỳ và giành quyền lãnh đạo từ Hoa Kỳ trong trật tự quốc tế tự do do Hoa Kỳ lãnh đạo.

Tập Cận Bình không muốn điều đó, đó là lý do tại sao ông công khai nói rằng mình không muốn Chiến tranh Lạnh 2.0. Chiến tranh Lạnh 1.0 dựa trên trật tự quốc tế tự do. Tập Cận Bình đang xem xét việc chuyển đổi trật tự quốc tế tự do hiện tại thành một trật tự vượt trội hơn rất nhiều theo quan điểm của ông. Đó là sự quay trở lại mô hình cũ của Trung Quốc, khi Trung Quốc được cho là nền văn minh tiên tiến và công nghệ phức tạp nhất, và do đó là cường quốc mạnh nhất trên trái đất, mà mọi người đều ái ngại, ngưỡng mộ và muốn học hỏi. Đó là ‘Thái Bình Trung Hoa’ mà không cần Trung Quốc phải áp đặt lực lượng quân sự của mình lên bất kỳ ai khác. Rốt cuộc, nếu mọi người đều đi theo Trung Quốc và ủng hộ sự lãnh đạo của Trung Quốc, thì tại sao bạn lại cần phải xâm lược bất kỳ ai?

Trong khái niệm này, Trung Quốc yêu cầu mọi người khác phải tôn trọng họ, nhưng họ không đảm nhận trách nhiệm hoạt động hiệu quả với tư cách là cảnh sát toàn cầu. Nó đòi hỏi mọi người phải tuân theo hệ thống phân cấp đó mà không có cơ chế để đảm bảo rằng mọi người đều được quan tâm và ứng xử phù hợp. Tập đã giải thích rằng Trung Quốc sẽ đại diện cho phần đông vì Trung Quốc mãi mãi là một phần của Nam bán cầu. Bởi vì miền nam bán cầu đông hơn nhiều về mặt dân số tuyệt đối và về số lượng quốc gia, nên sự lãnh đạo của Trung Quốc đối với khu vực này theo định nghĩa sẽ là dân chủ nhất về mặt quản trị toàn cầu.      

Trung Quốc muốn thay đổi trật tự cũ, chứ không chỉ đơn giản là cố gắng vượt qua người Mỹ về các quy tắc trò chơi do người Mỹ đặt ra. Trung Quốc dưới thời Tập Cận Bình muốn thay đổi luật chơi theo ý muốn của họ.

Steve Tsang là Giám đốc Viện Trung Quốc tại Đại học SOAS ở London. Ông là đồng tác giả của một cuốn sách mới với Olivia Cheung có tựa đề Tư tưởng Chính trị của Tập Cận Bình, trong đó đưa ra một phân tích rõ ràng về học thuyết chính trị chính thức của Trung Quốc kể từ năm 2017. Eliot Chen là nhà báo của The Wire đang sống ở Toronto. Trước đây, ông là nhà nghiên cứu tại MacroPolo và Sáng kiến Nhân quyền của Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược & Quốc tế. Lê Bá Nhật Thắng và Hương Nguyễn lần lượt là cộng tác viên và trợ lý Dự án Đại Sự Ký Biển Đông. Có thể đọc bài gốc cuộc phỏng vấn ở đây: https://www.thewirechina.com/2024/03/24/steve-tsang-on-how-xi-jinping-thinks/

Nguyên tắc hoạt động của Dự án Đại Sự Ký Biển Đông.

—————

Dự án Đại Sự Ký Biển Đông tồn tại dựa trên tài trợ của cộng đồng. Nếu quý độc giả muốn có một nguồn thông tin tri thức khách quan, đa chiều, hệ thống hoá và có chiều sâu chuyên môn, dựa trên dữ liệu (facts-based), Dự án Đại Sự Ký Biển Đông là một địa chỉ mà mọi người có thể tin tưởng. Hãy chung tay cùng với chúng tôi duy trì Dự án bằng cách tài trợ cho Dự án, và khuyến khích bạn bè, đồng nghiệp cùng tài trợ Dự án. Xem hướng dẫn tài trợ ở đây: https://dskbd.org/tai-tro-cho-du-an/. Báo cáo tài chính sẽ được tổng kết vào cuối năm. Chúng tôi xin trân trọng cảm ơn.