Stratfor ngày 22 tháng 7 năm 2025

Biên dịch: Lê Bá Nhật Thắng | Hiệu đính: Hoàng Việt Hải | Dự án Đại Sự Ký Biển Đông

Lĩnh vực khai thác khoáng sản sâu dưới đáy biển tuy còn mang tính đầu cơ nhưng hứa hẹn lợi nhuận cao, nhiều khả năng sẽ dần hình thành các hoạt động khai thác thương mại trong những năm tới. Điều này mở ra cánh cửa tiếp cận những nguồn khoáng sản thiết yếu mới nhưng cũng tiềm ẩn nguy cơ phát sinh tranh chấp hàng hải và suy thoái môi trường lâu dài.

Từ ngày 21 đến 25 tháng 7, Cơ quan Quản lý Đáy biển Quốc tế (ISA) sẽ tổ chức phiên họp cuối cùng của kỳ họp thường niên thứ 30 nhằm hoàn thiện khuôn khổ pháp lý cho hoạt động khai thác đáy biển, làm rõ các quy định về thuế, tiền bản quyền và chế tài vi phạm. Khai thác sâu dưới đáy biển nhắm tới việc thu hồi các khoáng sản chiến lược nằm trong nodul đa kim, vỏ đa kim và các lỗ thoát thủy nhiệt, gồm đồng, niken, coban, bạc, vàng, kẽm và mangan. Mặc dù ISA đã nỗ lực thiết lập hướng dẫn thực hành  gần một thập niên qua và hiện cấp giấy phép thăm dò, lợi ích quốc gia mâu thuẫn vẫn kìm hãm tiến trình ban hành quy định ràng buộc để giám sát hoạt động khai thác thương mại thực tế. Cuộc họp sắp tới càng mang tính then chốt khi vào ngày 24 tháng 4, Hoa Kỳ đã thiết lập tiền lệ mới. Tổng thống Donald Trump ký Sắc lệnh Hành pháp “Giải phóng Khoáng sản và Tài nguyên Quan trọng ở Thềm lục địa Hoa Kỳ,” chỉ đạo các các cơ quan liên bang Hoa Kỳ bắt đầu theo đuổi thăm dò và khai thác tài nguyên sâu dưới đáy biển trong vùng đặc quyền kinh tế Hoa Kỳ và khu vực ngoài quyền tài phán quốc gia. Đáp lại sắc lệnh của Trump, ISA thông báo vào ngày 21 tháng 7 sẽ xem xét chặt chẽ các công ty khai thác xin cấp giấy phép của Hoa Kỳ để xác định liệu hoạt động của họ có vi phạm hợp đồng theo luật pháp quốc tế hay không. Cho đến nay, chưa có quốc gia nào triển khai khai thác sâu dưới đáy biển ở quy mô thương mại. Do đó sắc lệnh này mang ý nghĩa đặc biệt khi lần đầu tiên, một chính phủ phớt lờ thẩm quyền của ISA và chính thức bật đèn xanh cho hoạt động khai thác thương mại của các công ty tư nhân.

– Lĩnh vực khai thác khoáng sản đáy biển có từ những năm 1970 nhưng chủ yếu mới phát triển mạnh trong thập kỷ vừa qua.

– Hoa Kỳ chưa phê chuẩn Công ước Liên Hợp Quốc về Luật Biển, công ước này xác lập ISA là cơ quan quản lý siêu quốc gia điều phối các vấn đề hàng hải quốc tế. Do đó, Hoa Kỳ không thể sở hữu giấy phép thông qua cơ quan này hoặc bỏ phiếu trong các phiên họp. Sắc lệnh hành pháp của Trump đã tận dụng Đạo luật Khoáng sản Cứng Đáy biển Sâu năm 1980 làm cơ sở pháp lý để đẩy nhanh việc cấp phép khai thác.

– Khu vực đại dương được xem là có tiềm năng sinh lời nhất cho khai thác đáy biển chính là vùng Clarion-Clipperton (CCZ), một khu vực rộng 1,7 triệu dặm vuông giữa Mexico và Hawaii, chứa mỏ nốt đa kim lớn nhất thế giới, ước tính khoảng 21,1 tỷ tấn. Cục Khảo sát Địa chất Hoa Kỳ (USGS) ước tính vùng này có thể chứa nhiều niken, coban và mangan hơn tổng trữ lượng trên đất liền hiện có. Hiện có hơn 17 nhà thầu khai thác khoáng sản đáy biển đã thiết lập hợp đồng thăm dò trong khu vực CZZ.

– Sau sắc lệnh hành pháp của Trump, vào ngày 29 tháng 4, công ty khai thác có trụ sở tại Canada, The Metals Company (TMC), đã trở thành công ty tư nhân đầu tiên và duy nhất nộp đơn xin cấp phép theo thẩm quyền của sắc lệnh này. TMC đã nộp đơn xin giấy phép khai thác thương mại đầu tiên với Bộ Thương mại Hoa Kỳ và hai giấy phép thăm dò bổ sung thông qua Cục Quản lý Đại dương và Khí quyển Quốc gia. Nếu được chấp thuận, đây sẽ là lần đầu tiên một công ty nhận được giấy phép khai thác khoáng sản ở vùng biển quốc tế, với tổng diện tích lên đến 25.160 km2 trong vùng CCZ. Công ty dự kiến sẽ được cấp phép sớm nhất vào năm tới, mở đường cho khả năng khai thác quy mô thương mại vào năm 2027.

Mặc dù nghiên cứu về khai thác khoáng sản đáy biển đã khởi nguồn từ cuối thế kỷ 20, những nỗ lực thực sự khai thác tài nguyên chỉ đạt được tiến bộ trong những năm gần đây do nhu cầu ngày càng tăng đối với các khoáng sản chiến lược phục vụ sản xuất công nghệ pin thế hệ mới, linh kiện xe điện, tua-bin gió, điện thoại di động, thiết bị y tế và vũ khí/hệ thống quân sự. Bất chấp sự quan tâm ngày càng tăng đối với khai thác đáy biển, việc khai thác quy mô lớn từ lâu vẫn được cho là không khả thi về mặt thương mại do điều kiện khắc nghiệt của đáy biển, với nhiệt độ gần mức đóng băng và áp suất hàng nghìn tấn trên mỗi inch vuông, khiến trữ lượng không thể khai thác. Trong khi các tiến bộ trong các lĩnh vực công nghệ như robot hàng hải đã dẫn đến sự phát triển các phương tiện tự hành có thể được điều khiển từ xa để thu hoạch khoáng sản, các công ty đến nay vẫn chỉ mới tiến hành các nghiên cứu sơ bộ và vẫn chưa rõ cách máy móc phức tạp có thể hoạt động ra sao trong môi trường khắc nghiệt đó.  Các chuyên gia môi trường cũng khẳng định hiểu biết hiện tại về đại dương sâu vẫn rất hạn chế và hậu quả lâu dài của khai thác đáy biển đối với hệ sinh thái địa phương khó có thể dự đoán. Tuy nhiên, nghiên cứu ban đầu đã cho thấy những xáo trộn do máy móc hạng nặng – như sự dịch chuyển trầm tích và tiếng ồn – có thể làm suy giảm đa dạng sinh học xung quanh khu vực khai thác. Các nhà hoạt động bảo vệ môi trường cũng lo ngại khai thác thương mại quy mô lớn có thể làm trầm trọng thêm những xu hướng tiêu cực toàn cầu khác, chẳng hạn như biến đổi khí hậu. Những lo ngại này đã khiến gần 40 quốc gia kêu gọi tạm hoãn khai thác đáy biển cho đến khi có thêm nghiên cứu.

– Vào ngày 4 tháng 6, một cộng đồng những nhà khoa học đại dương hàng đầu thế giới đã công bố một nghiên cứu mới kêu gọi cấm vĩnh viễn khai thác đáy biển, lập luận rằng đa dạng sinh học toàn cầu và sự ổn định khí hậu đang bị đe dọa, và khai thác tiềm ẩn “những rủi ro không thể kiểm soát và không thể đảo ngược đối với môi trường và khí hậu.”

– Vào tháng 11 năm 2024, Impossible Metals đã tiến hành một thử nghiệm sơ bộ nhằm chứng minh cách một tàu tự hành trang bị cánh tay robot và camera tích hợp AI có thể được sử dụng để định vị và khai thác cẩn thận các nốt đa kim, đồng thời tránh làm hại sinh vật biển. Theo Giám đốc điều hành công ty, hệ thống có độ chính xác 95% trong việc phát hiện những sinh vật có kích thước từ 1 mm trở lên.

– Nhấn mạnh những rủi ro tiềm ẩn lâu dài liên quan đến khai thác khoáng sản đáy biển, các nỗ lực khai thác thí điểm nhằm khởi động việc khai thác đáy biển vào cuối những năm 1970 đã để lại dấu vết đáng kể trên lòng Thái Bình Dương, mà theo báo cáo vẫn tồn tại đến ngày nay, và sau gần 50 năm, đa dạng sinh học vẫn bị cạn kiệt nghiêm trọng.

Mặc dù gặp phải phản đối từ một số quốc gia, sắc lệnh hành pháp của Trump rất có thể sẽ khuyến khích ISA hoàn thiện các quy định, hoặc thúc đẩy một số quốc gia thành viên noi theo cách tiếp cận của Nhà Trắng, và như vậy một số dự án khai thác khoáng sản đáy biển được lựa chọn sẽ dần được hiện thực hóa ở một số vùng trên thế giới trong những năm tới. Tuy nhiên, một số trong 169 thành viên của ISA (cùng với EU) có thể ngăn chặn việc ban hành quy định siêu quốc gia về khai thác. Quyết định chính sách đòi hỏi phải có hai phần ba phiếu thuận để được thông qua. Song, quyết định phá vỡ tiền lệ và khởi động thăm dò khai thác sơ bộ của Hoa Kỳ vẫn sẽ truyền cảm hứng cho ít nhất một số quốc gia thực hiện theo nhằm duy trì lợi thế cạnh tranh. Những quốc gia quan tâm đến môi trường hơn như thành viên EU có thể trì hoãn các hoạt động khai thác cho đến khi khung pháp lý được thiết lập. Ngược lại, các quốc gia ủng hộ khai thác và/hoặc có quyền tiếp cận hàng hải đáng kể (ví dụ Trung Quốc, Canada, Nhật Bản, Ấn Độ, Ba Lan và Nga), cũng như các quốc đảo sở hữu trữ lượng khoáng sản quan trọng lớn trong vùng đặc quyền kinh tế của họ (ví dụ Quần đảo Cook, Tuvalu và Nauru) nhiều khả năng sẽ xúc tiến các hợp đồng thăm dò sơ bộ thông qua các công ty tư nhân. Mặc dù một số công ty có thể bị cản trở bởi thông báo gần đây của ISA về việc giám sát chặt chẽ các thực thể theo đuổi cơ hội khai thác thông qua Hoa Kỳ, cơ quan quản lý quốc tế này không thể chấm dứt các hợp đồng được ký trực tiếp giữa chính quyền Washington và từng công ty, hạn chế khả năng của ISA đơn phương đình chỉ hoạt động. Ngoài vùng Clarion-Clipperton giữa Hawaii và Mexico, các khu vực hàng hải khác cũng có khả năng sẽ chứng kiến các hoạt động thăm dò và khai thác sơ bộ. Những khu vực này bao gồm Rặng Bắc Đại Tây Dương, nằm giữa Nam Mỹ và Châu Phi, nơi Ba Lan và Nga hiện đang giữ giấy phép thăm dò, và các khu vực trải dài trên Bắc Thái Bình Dương, nơi Trung Quốc, Nhật Bản và Hàn Quốc đều đã bày tỏ quan tâm. Tuy nhiên, trước những thách thức đáng kể mà ngành mới manh nha này còn phải đối mặt, khai thác thương mại hoàn chỉnh có thể vẫn còn cách xa nhiều năm. Trong vài năm tới, các công ty tư nhân có khả năng chỉ thực hiện các hợp đồng thí điểm giới hạn để đánh giá khả năng chịu đựng của các phương tiện hàng hải tự hành khi khai thác thực tế.

– Bên cạnh Hoa Kỳ, The Metals Company hiện cũng nắm giữ giấy phép do ISA cấp tại Nauru, Tonga và Kiribati. Nhiều quốc gia đã nộp hồ sơ xin cấp giấy phép thăm dò cho vùng Clarion-Clipperton, trong đó Trung Quốc có năm giấy phép, nhiều nhất so với bất kỳ quốc gia nào.

– Các công ty nhà nước Trung Quốc China Minmetals Corporation và Beijing Pioneer Hi-Tech Development Corporation được cho là đang chuẩn bị các cuộc thử nghiệm thăm dò đáy biển vào cuối năm nay.

– Impossible Metals hiện có kế hoạch bắt đầu thử nghiệm phương tiện thu hoạch chọn lọc Eureka III vào năm 2027 hoặc 2028 trong vùng Clarion-Clipperton, hợp tác với Viện Địa chất và Tài nguyên Thiên nhiên Đức nhằm kiểm tra tính khả thi kỹ thuật của công cụ khai thác và giám sát các tác động môi trường từ hoạt động khai thác.

Theo thời gian, sự gia tăng các dự án khai thác mỏ ở đáy biển sẽ mở ra cánh cửa đến các nguồn khoáng sản quan trọng mới, nhưng những hạn chế vốn có trong ngành khai thác mỏ sẽ giới hạn mức độ mà các quốc gia khác có thể khai thác chúng. Sự mở rộng toàn ngành cũng sẽ thúc đẩy các rủi ro khác như tranh chấp hàng hải và phá vỡ môi trường. Mặc dù khả năng sinh lời thương mại của khai thác đáy biển vẫn chưa rõ ràng, nhưng sự quan tâm đáng kể từ chính phủ và tiến bộ gần đây trong công nghệ robot dưới nước cho thấy một số quốc gia và công ty cuối cùng sẽ phát triển được các phương pháp kinh tế khả thi để khai thác khoáng sản đáy biển theo thời gian. Những quốc gia chủ động sớm (ví dụ như phát triển nhanh các công ty khai thác nhà nước hoặc ký kết các thỏa thuận đồng tài trợ với doanh nghiệp tư nhân) có thể thu được khối lượng lớn nguyên liệu thô, từ đó giảm sự phụ thuộc vào các quốc gia khai thác hàng đầu thế giới như Trung Quốc và hỗ trợ nhiều ngành công nghiệp trong nước. Tuy nhiên, nhiều quốc gia, bao gồm cả Hoa Kỳ, hiện thiếu cơ sở hạ tầng chế biến quy mô lớn cần thiết cho khai thác đáy biển. Việc phát triển cơ sở hạ tầng này đòi hỏi đầu tư vốn lớn và mất nhiều năm để triển khai ở quy mô, nên trong tương lai gần, những quốc gia này có thể vẫn phụ thuộc vào những nước như Trung Quốc, vốn đang chiếm ưu thế trong ngành luyện kim và tinh chế. Đối với các quốc gia nhỏ hơn, ngành khai thác đáy biển cũng có thể tạo cơ hội cho những thỏa thuận thương mại, an ninh hoặc các hợp đồng có lợi hơn để đổi lấy quyền tiếp cận vùng biển lãnh thổ và/hoặc tài nguyên khai thác của họ. Tuy nhiên, do các hoạt động này chủ yếu diễn ra ngoài vùng đặc quyền kinh tế của các quốc gia, sự phát triển của ngành sẽ làm trầm trọng thêm căng thẳng địa chính trị hiện có và nảy sinh những tranh chấp mới, giữa các yêu sách hàng hải đối địch hoặc những cáo buộc gián điệp dưới vỏ bọc thương mại. Cuối cùng, khi các rủi ro môi trường lâu dài liên quan đến khai thác đáy biển vẫn chưa được làm rõ, một sự mở rộng mạnh mẽ của ngành trong những năm tới có thể góp phần vào xu hướng tiêu cực toàn cầu về môi trường, bao gồm biến đổi khí hậu và gián đoạn chu trình cacbon của hành tinh, do tổn hại tiềm ẩn đối với hệ sinh thái biển địa phương và sự mất mát đa dạng sinh học.

– Vào ngày 15 tháng 2, Trung Quốc và quần đảo Cook đã ký một biên bản ghi nhớ về khai thác khoáng sản đáy biển, đồng ý hợp tác nghiên cứu và có thể khai thác khoáng sản từ vùng biển của nhau. Một số quan chức Hoa Kỳ cho rằng việc quần đảo Cook nằm gần các lãnh thổ của Hoa Kỳ như Hawaii có thể tạo điều kiện cho Trung Quốc tiến hành các hoạt động khác, bao gồm gián điệp hoặc thậm chí phá hoại, dưới vỏ bọc khai thác thương mại.

Lê Bá Nhật Thắng và Hoàng Việt Hải là cộng tác viên Dự án Đại Sự Ký Biển Đông. Có thể đọc bài viết gốc cùng bản đồ các khu vực khoáng sản đáy biển quan trọng ở đây. Một bản PDF dành cho nhà tài trợ ở đây. Xem hướng dẫn truy cập ở đây.

Nguyên tắc hoạt động của Dự án Đại Sự Ký Biển Đông.

—————

Dự án Đại Sự Ký Biển Đông tồn tại dựa trên tài trợ của cộng đồng. Nếu quý độc giả muốn có một nguồn thông tin tri thức khách quan, đa chiều dựa trên chiều sâu chuyên môn và dữ liệu có hệ thống, Dự án Đại Sự Ký Biển Đông là một địa chỉ mà mọi người có thể tin tưởng. Hãy chung tay cùng với chúng tôi duy trì Dự án bằng cách tài trợ cho Dự án, và khuyến khích bạn bè, đồng nghiệp cùng tài trợ Dự án. Xem hướng dẫn tài trợ ở đây: https://dskbd.org/tai-tro-cho-du-an/. Báo cáo tài chính sẽ được tổng kết vào cuối năm. Chúng tôi xin trân trọng cảm ơn.