Stratfor ngày 24 tháng 7 năm 2025

Biên dịch: Hạo Nhiên | Dự án Đại Sự Ký Biển Đông

Trước mắt, các cuộc đụng độ biên giới giữa Thái Lan và Campuchia có nhiều khả năng sẽ tiếp tục dưới dạng giao tranh lẻ tẻ có tính cục bộ, nhưng trong thời gian dài hơn, Campuchia có thể sẽ theo đuổi một chiến dịch quân sự nhằm chiếm lấy lãnh thổ đang tranh chấp nếu tình trạng bất ổn chính trị ở Thái Lan vẫn tiếp diễn, sự ủng hộ của Trung Quốc vẫn thuận lợi, và Phnom Penh thành công trong việc mở rộng và hiện đại hóa năng lực quân sự.

Vào ngày 24 tháng 7, căng thẳng biên giới Thái Lan – Campuchia đã leo thang nghiêm trọng tại khu vực tranh chấp quanh quần thể đền Ta Moan Thom. Theo các quan chức Thái Lan, quân đội Thái Lan đã phát hiện một thiết bị bay do thám của Campuchia, tiếp sau đó, lính Campuchia tiếp cận vị trí của họ để thiết lập các điểm hậu cần. Sau khi hô cảnh báo, lính Campuchia đã nổ súng vào quân Thái. Lực lượng Campuchia sau đó đã phóng rocket và pháo vào các tỉnh Surin và Sisaket của Thái Lan, được cho là đã đánh trúng một trạm xăng và một bệnh viện, cũng như nhiều ngôi nhà dân và tuyến đường giao thông. Theo chính phủ Thái Lan, đợt oanh kích kích đã khiến ít nhất 11 dân thường Thái (trong đó có 1 trẻ em) và một binh sĩ Thái thiệt mạng, cùng hơn 30 người khác bị thương. Đáp lại, Không quân Hoàng gia Thái Lan đã tiến hành các cuộc không kích bằng tiêm kích F-16. Quan chức Thái Lan cho biết các cuộc không kích nhằm vào hai vị trí quân sự của Campuchia được cho là chịu trách nhiệm về vụ phóng rocket, đồng thời khẳng định chiến dịch đã được thực hiện với độ chính xác và mức độ tương xứng. Tuy nhiên, các quan chức Campuchia bác bỏ thông tin này, cáo buộc Thái Lan đã ném bom vào đoạn đường giao thông gần một ngôi chùa Phật giáo. Trong cuộc chạm trán ban đầu tại quần thể đền Ta Moan Thom, các quan chức Campuchia cũng khẳng định rằng binh sĩ của họ đã phản ứng mang tính phòng thủ trước sự khiêu khích của Thái Lan, và cho rằng quân đội Thái đã triển khai một thiết bị bay không người lái trong khu vực. Chưa có số liệu thương vong nào được báo cáo từ các cuộc không kích của Thái Lan. Tính đến thời điểm của bài viết này, pháo kích và nổ súng rải rác vẫn tiếp tục. Trung Quốc và Malaysia, nước đang giữ chức Chủ tịch Hiệp hội các Quốc gia Đông Nam Á (ASEAN), đã kêu gọi các bên kiềm chế và đề nghị đứng ra làm trung gian hòa giải.

– Thái Lan đã triệu hồi đại sứ và trục xuất đặc phái viên của Campuchia vào ngày 23 tháng 7, sau một vụ nổ mìn, và Campuchia đáp trả vào ngày hôm sau, sau vụ giao tranh vũ trang.

– Quân đội Thái Lan là một trong những lực lượng mạnh nhất Đông Nam Á, với ngân sách 5,73 tỷ USD, hơn 360.000 quân nhân tại ngũ, 112 máy bay chiến đấu (bao gồm 28 chiếc F-16), một tàu sân bay, và hàng nghìn xe bọc thép cùng các hệ thống pháo. Ngược lại, quân đội Campuchia có ngân sách 1,3 tỷ USD, 124.300 quân nhân, lực lượng bộ binh nhỏ hơn với khoảng 200 xe tăng, không có máy bay chiến đấu, lực lượng hải quân và không quân khiêm tốn, chủ yếu tập trung vào vận chuyển và tuần tra.

Căng thẳng giữa Campuchia và Thái Lan đã leo thang kể từ tháng Hai, xuất phát từ nhiều tranh chấp biên giới khác nhau và nỗ lực của Campuchia nhằm củng cố vị thế chính trị của thủ tướng thông qua quân đội. Trong nhiều thập kỷ, việc phân định biên giới chưa được giải quyết cùng các tuyên bố dân tộc chủ nghĩa dai dẳng của cả hai bên đã châm ngòi cho tranh chấp tại nhiều điểm nóng, bao gồm quanh các đền tháp Khmer cổ và các đỉnh đồi chiến lược như Preah Vihear (tranh chấp đã được Tòa án Công lý Quốc tế giải quyết năm 2013). Qua các năm, căng thẳng giữa hai nước liên tục bùng phát định kỳ, gần đây nhất là giai đoạn 2008–2011. Và căng thẳng lại một lần nữa bùng lên sau cuộc va chạm hồi tháng Hai giữa quân đội Thái Lan và Campuchia tại khu đền Ta Moan Thom, dẫn đến các phản đối về mặt ngoại giao và triển khai quân ra tiền tuyến của cả hai bên. Vào ngày 28 tháng Năm, một cuộc đọ súng đã khiến một binh sĩ Campuchia thiệt mạng, và vào ngày 20 tháng Bảy, một binh sĩ Thái Lan đã mất một chân do mìn của Campuchia, đồng thời ba người khác cũng bị thương trong vụ việc này. Ngoài ra, hai bên còn áp dụng các biện pháp trả đũa lẫn nhau qua cấm vận truyền thông và giao thương, cũng như đóng cửa các trạm kiểm soát biên giới. Mặc dù vũ trang kém hơn, Campuchia lại đang là bên kích động căng thẳng. Trong tháng Hai, Campuchia đã điều quân vào khu vực đền Ta Moan Thom do Thái Lan kiểm soát, và đến tháng Sáu, nước này đã để lộ một cuộc điện đàm với thủ tướng Thái Lan trong một động thái rõ ràng là nhằm gây bất ổn đối với chính phủ Thái Lan. Campuchia cũng ngày càng sử dụng những lời lẽ khoa trương trong các tranh chấp với Thái Lan nhằm khích động tình cảm dân tộc trong nước. Ngược lại, Thái Lan chỉ phản ứng có tính đáp trả khiêu khích. Xét đến ưu thế quân sự vượt trội của Thái Lan, nhiều khả năng Campuchia không kỳ vọng sẽ chiếm được các vị trí biên giới đang tranh chấp bằng vũ lực, nhất là khi Thái Lan đang kiểm soát toàn bộ các khu vực đó trên thực tế. Cuộc leo thang quân sự dẫn đến các sự kiện ngày 24 tháng 7 có lẽ chỉ là một nước cờ chính trị của Thủ tướng Campuchia Hun Manet (người nhậm chức vào năm 2023) và cha ông – đồng thời cũng là người tiền nhiệm của ông (ông Hun Sen giữ chức vụ thủ tướng từ năm 1985 đến 2023 và hiện đang là Chủ tịch Đảng Nhân dân Campuchia, cũng là đảng cầm quyền hiện nay, kiêm Chủ tịch Thượng viện). Hun Manet là một cựu tướng lĩnh và tốt nghiệp Học viện Quân sự West Point của Hoa Kỳ, ông có ảnh hưởng là nhờ sự hậu thuẫn của quân đội, nhưng đồng thời cũng phải đối phó với các đối thủ từ các gia tộc đình quyền lực khác ở Campuchia, vốn mạnh trong các lĩnh vực khác. Thông qua các cuộc xung đột quân sự gần đây với Thái Lan, thủ tướng Campuchia và cha ông có khả năng đang tìm cách củng cố nền tảng quyền lực chính trị và tính chính danh của Hun bằng cách lợi dụng các cảm thức dân tộc chủ nghĩa của người Campuchia – trong đó yếu tố then chốt là việc đòi lại các lãnh thổ đã mất, đặc biệt là những vùng có các ngôi đền từ thời Đế chế Khmer và là nơi sinh sống của người Khmer. Trong khi đó, chính phủ Thái Lan lại đang rơi vào tình trạng hỗn loạn sau khi đình chỉ Thủ tướng Paetongtarn Shinawatra từ ngày 1 tháng Bảy.

– Các cuộc đàm phán nhằm giảm căng thẳng đã diễn ra trước vụ đụng độ vũ trang ngày 24 tháng Bảy, nhưng không đạt được tiến triển. Campuchia đã đưa vấn đề này lên Tòa án Công lý Quốc tế để phân xử, song Thái Lan phải chấp thuận quá trình này, điều khó có thể xảy ra.

– Vào tháng 9 năm 2024, giữa lúc cảm thức dân tộc ở nước này dâng cao do các vấn đề về lãnh thổ bị mất cho Việt Nam, Thủ tướng Hun Manet đã rút Campuchia khỏi Hiệp định Tam giác Phát triển Campuchia–Lào–Việt Nam ký năm 1999 nhằm làm rõ tính kiên định và lập trường chủ nghĩa dân tộc ngày càng tăng của chính phủ ông. Những người Campuchia theo chủ nghĩa dân tộc cũng lên án việc mất vùng đồng bằng sông Mekong, khu vực mà họ gọi là “Hạ Campuchia”, vào tay Việt Nam từ thế kỷ 19. Khmer Đỏ từng xâm lược vùng này năm 1978, cũng vì những cảm thức dân tộc tương tự, nhưng hành động đó đã dẫn đến việc họ bị quân đội Việt Nam lật đổ và Việt Nam sau đó đã đóng quân ở Campuchia cả một thập kỷ sau đó. Việc Campuchia duy trì tình trạng chiến tranh trong một thời gian dài hơn có thể sẽ mở lại rắc rối ở khu vực này, nhất là khi nước này hoàn tất dự án kênh đào quan trọng do Trung Quốc hậu thuẫn.

(Bản đồ: Các điểm nóng tranh chấp biên giới Thái – Campuchia. Việc phân định biên giới chưa hoàn tất và các tuyên bố dân tộc chủ nghĩa dai dẳng cả từ Thái Lan và Campuchia vốn đã là nguồn cơn của các tranh chấp tại nhiều điểm, nhất là quanh các khu đền Khmer và các điểm cao, chẳng hạn như Preah Vihear. Các vùng được tranh giành nhiều nhất có thể kể đến Ta Moan Thom, Ta Kwai, Chon Chon, Chong An Ma, và Chong Bok – tất cả những điểm này đều đã xảy ra đối đầu quân sự nhiều lần, cũng như các tuyên bố chồng lấn về mặt lịch sử hoặc các căng thẳng leo thang gần đây. Vui lòng truy cập bản gốc để xem bản đồ.)

Mặc dù các cuộc đụng độ biên giới có thể sẽ tiếp diễn, xung đột vẫn khó có khả năng leo thang thành chiến tranh toàn diện trong ngắn đến trung hạn. Các cuộc tấn công pháo kích cục bộ và/hoặc giao tranh lẻ tẻ giữa hai quân đội nhiều khả năng sẽ tiếp tục dọc theo một số điểm biên giới đang tranh chấp. Tuy nhiên, một cuộc chiến tranh toàn diện khó xảy ra do năng lực quân sự yếu hơn của Campuchia và mong muốn duy trì hiện trạng của Thái Lan – trên thực tế, nước này đang nắm quyền kiểm soát tất cả các khu vực tranh chấp. Đồng thời, cả hai nước đều muốn hạn chế gián đoạn ngành du lịch (một trụ cột quan trọng của nền kinh tế). Kênh ngoại giao song phương hiện đang bị đóng băng, nhưng các nỗ lực hòa giải của Trung Quốc hoặc ASEAN hay các kênh hậu trường có thể xuất hiện. ASEAN nhiều khả năng theo đuổi ngoại giao kín đáo thay vì hòa giải chính thức, nhưng thành tích của tổ chức này trong lĩnh vực trung gian hoà giải khiến khả năng này không mấy khả quan.

So với ASEAN, Trung Quốc nắm đòn bẩy lớn hơn nhiều – đặc biệt đối với Campuchia, quốc gia phụ thuộc nặng nề vào sự hỗ trợ chính trị, quân sự và tài chính từ Bắc Kinh. Bắc Kinh có thể sử dụng đòn bẩy này để gây áp lực lên Phnom Penh nhằm tránh leo thang sâu hơn nếu cuộc khủng hoảng bắt đầu đe dọa tới ổn định khu vực hoặc các khoản đầu tư chiến lược của Trung Quốc. Thái Lan ít có khả năng chấp nhận hòa giải của Trung Quốc do mối quan hệ khăng khít và thiên vị Campuchia mà họ cảm nhận. Bangkok cũng lo ngại về sự thống trị của Trung Quốc đối với nền kinh tế và muốn duy trì quyền tự chủ có tính chiến lược cũng như mối quan hệ đồng minh lâu dài với Hoa Kỳ. Cả hai bên cuối cùng có thể kín đáo chấp nhận các kênh không chính thức từ bên thứ ba, cho phép thoái chiến một cách hạn chế mà không cần chính phủ nào phải tỏ ra nhượng bộ về vấn đề chủ quyền, chẳng hạn như cùng rút quân theo thỏa thuận chung, thống nhất ngừng bắn một cách không chính thức mà không cần các cam kết bằng văn bản, hoặc thiết lập các khu vực quan sát trung lập do ASEAN hỗ trợ dưới danh nghĩa xây dựng lòng tin thay vì giải quyết tranh chấp. Tuy nhiên, xung đột vẫn có thể leo thang nhanh chóng trong thời gian ngắn nếu lại có thêm sự kiện gây thương vong lớn.

– Liên minh giữa Hoa Kỳ và Thái Lan đang suy yếu – đặc biệt là dưới áp lực thuế quan, khi Hoa Kỳ đe dọa áp mức thuế 36% đối với hàng hóa nhập khẩu từ Thái Lan. Nhưng về cấu trúc, liên minh vẫn vững chắc.

– Trung Quốc duy trì các lợi ích chiến lược và quyền lợi kinh tế sâu sắc tại Campuchia, bao gồm quyền kiểm soát cơ sở hạ tầng trọng yếu như dự án Dara Sakor, quyền tiếp cận quân sự tại Căn cứ Hải quân Ream, cũng như vai trò áp đảo trong lĩnh vực bán vũ khí, đầu tư trực tiếp từ nước ngoài, và hậu thuẫn chính trị. Tại Thái Lan, lợi ích của Trung Quốc chủ yếu là hội nhập kinh tế thông qua các dự án đường sắt thuộc Sáng kiến Vành đai và Con đường, mở rộng hợp tác quốc phòng với tư cách là nhà cung cấp vũ khí hàng đầu, và khai thác các mối liên kết văn hóa thông qua cộng đồng người Thái gốc Hoa đông đảo. Tuy nhiên, ảnh hưởng của nước này tại Thái Lan vẫn bị hạn chế hơn do liên minh của Bangkok với Hoa Kỳ.

– Sự leo thang căng thẳng đe dọa làm gián đoạn nghiêm trọng hoạt động thương mại và kho vận xuyên biên giới vốn đã phần lớn bị ngưng trệ, khi biên giới Thái Lan – Campuchia hoàn toàn đóng cửa và các chuyến bay thương mại có thể bị gián đoạn do Thái Lan ưu tiên không phận quân sự. Trong khi đó, ngành du lịch – đóng góp khoảng 12% GDP của Thái Lan và 9,4% GDP của Campuchia – gần như chắc chắn sẽ suy giảm ở cả hai nước, đặc biệt là tại các ngôi đền di sản và các khu vực biên giới. Điều này sẽ cản trở nỗ lực của cả Campuchia và Thái Lan nhằm phục hồi ngành du lịch, vốn vẫn chưa đạt được mức trước đại dịch COVID-19. Thực tế, Thái Lan đã chứng kiến sự sụt giảm nghiêm trọng lượng khách du lịch Trung Quốc sau vụ một diễn viên Trung Quốc bị bắt cóc và bán sang Myanmar vào hồi tháng Hai.

Trong trung và dài hạn, Campuchia có thể tìm cách chiếm lại các khu vực tranh chấp bằng vũ lực, nhưng khả năng thực hiện điều này sẽ phụ thuộc chủ yếu vào việc tăng cường năng lực quân sự của nước này, cũng như mức độ chấp nhận của Trung Quốc đối với xung đột khu vực, và diễn biến bất ổn chính trị nội bộ của Thái Lan. Hiện tại, Campuchia chưa có đủ năng lực quân sự chính quy để đánh bật các lực lượng Thái Lan bám rễ ở các khu vực tranh chấp, nơi được Thái Lan phòng thủ vững chắc và kiểm soát trên thực tế. Mặc dù Phnom Penh đã công bố kế hoạch thực hiện nghĩa vụ quân sự bắt buộc vào năm 2026 và tiếp tục hiện đại hóa lực lượng với sự hỗ trợ của Trung Quốc, bao gồm các hệ thống giám sát và pháo binh, bất kỳ chiến dịch tấn công nghiêm túc nào cũng đòi hỏi một bước nhảy vọt về năng lực phối hợp, hậu cần và phòng không. Sự hỗ trợ của Trung Quốc sẽ đóng vai trò then chốt trong cung cấp vũ khí và huấn luyện, cũng như trong việc xác định liệu một chiến dịch kéo dài hoặc leo thang có gây tổn hại đến lợi ích rộng lớn hơn, các khoản đầu tư hạ tầng hay vị thế ngoại giao của Trung Quốc trong ASEAN hay không. Nếu Trung Quốc phát đi tín hiệu kiềm chế, Campuchia nhiều khả năng theo đuổi chiến lược dài hạn hơn gồm gây áp lực quân sự, đối đầu mang tính biểu tượng và huy động nội địa, thay vì một cuộc tấn công trực diện nhằm vào lãnh thổ do Thái Lan kiểm soát. Tuy nhiên, nếu quân đội Thái tiếp tục bị suy yếu – dù là do bất ổn chính trị nội bộ, triển khai quân kéo dài ở các vùng Tây, Nam, và Đông Thái Lan, hay do suy giảm ủng hộ từ công chúng – Campuchia có thể coi trung đến dài hạn là thời cơ để phát động một chiến dịch quân sự chiếm lại các vùng tranh chấp, đặc biệt nếu liên minh Mỹ–Thái tiếp tục yếu đi và giá trị răn đe của nó bị giảm thiểu. Chiến dịch này có thể mang hình thức một cuộc tấn công bất ngờ, cường độ cao nhằm áp đảo các vị trí phòng thủ yếu. Hậu thuẫn cho nó sẽ là các tuyên truyền dân tộc chủ nghĩa và huy động lực lượng trong nước. Dù hành động như vậy tiềm ẩn rủi ro lớn, nhất là khi Thái Lan có ưu thế vượt trội về không quân và pháo binh, nhưng tại Phnom Penh, đó có thể được xem là một canh bạc có tính toán nếu Trung Quốc ngầm chấp thuận và tình trạng tê liệt chính trị ở Thái Lan vẫn tiếp diễn trong những năm tới.

– Mặc dù vượt trội hơn, quân đội Thái Lan hiện đang bị dàn mỏng. Nước này đang phải đối phó với phong trào ly khai lâu đời ở miền nam sâu thẳm của Thái Lan, nơi gần đây đã xảy ra một số vụ đánh bom. Thái Lan cũng đã triển khai lực lượng an ninh tới biên giới phía tây giáp Myanmar để ứng phó với tình trạng bạo lực tràn sang từ cuộc nội chiến đang diễn ra ở nước này.

– Khoảng 82% vũ khí của Campuchia là nhập từ Trung Quốc, cho thấy sự phụ thuộc lớn vào Bắc Kinh trong lĩnh vực trang bị quốc phòng, phát triển hạ tầng, và huấn luyện quân sự. Tuy nhiên, Phnom Penh đã bắt đầu dần dần đa dạng hóa nguồn cung bằng cách khôi phục quan hệ hạn chế với Nga, bao gồm mua sắm trực thăng Mi-17, hợp tác kỹ thuật bảo trì và nối lại đối thoại về huấn luyện quốc phòng và nâng cấp trang bị. Đồng thời, Campuchia cũng mở rộng quan hệ với Thổ Nhĩ Kỳ thông qua thỏa thuận hợp tác an ninh năm 2019, tập trung vào chống khủng bố và thực thi pháp luật. Thỏa thuận này đã dẫn đến các hợp tác rộng hơn về quân sự, gồm cả việc Thổ Nhĩ Kỳ đề xuất chuyển giao công nghệ và đàm phán song phương về hợp tác công nghiệp quốc phòng. Campuchia cũng đang tìm hiểu các kênh mua sắm tiềm năng từ các công ty có trụ sở tại UAE thông qua quan hệ đối tác kinh tế với Abu Dhabi. Đa dạng hóa vũ khí thành công sẽ làm tăng khả năng Campuchia tìm cách chiếm lại các khu vực biên giới bằng vũ lực.

Hạo Nhiên là một độc giả cộng tác với Dự án Đại Sự Ký Biển Đông. Bài viết gốc được đăng ở đây. Một bản PDF dành cho nhà tài trợ ở đây. Xem hướng dẫn truy cập ở đây.

Nguyên tắc hoạt động của Dự án Đại Sự Ký Biển Đông.

—————

Dự án Đại Sự Ký Biển Đông tồn tại dựa trên tài trợ của cộng đồng. Nếu quý độc giả muốn có một nguồn thông tin tri thức khách quan, đa chiều dựa trên chiều sâu chuyên môn và dữ liệu có hệ thống, Dự án Đại Sự Ký Biển Đông là một địa chỉ mà mọi người có thể tin tưởng. Hãy chung tay cùng với chúng tôi duy trì Dự án bằng cách tài trợ cho Dự án, và khuyến khích bạn bè, đồng nghiệp cùng tài trợ Dự án. Xem hướng dẫn tài trợ ở đây: https://dskbd.org/tai-tro-cho-du-an/. Báo cáo tài chính sẽ được tổng kết vào cuối năm. Chúng tôi xin trân trọng cảm ơn.