Tác giả: Fabien Zamora | AFP/The Manila Times ngày 10 tháng 7 năm 2024

Biên dịch: Nguyễn Phương Ngân | Dự án Đại Sự Ký Biển Đông

Các nhà lãnh đạo Nga, Ấn Độ, Trung Quốc thường xuyên tán dương việc thiết lập một thế giới “đa cực” dù chưa biết rõ thực tế thế giới đó sẽ bao gồm những gì.

Nga, Ấn Độ, Trung Quốc, Iran và Triều Tiên là những nước luôn đi đầu trong việc kêu gọi xây dựng một trật tự thế giới mới mà ở đó vai trò của Hoa Kỳ và phương Tây sẽ giảm bớt. Tuy nhiên, ngoài những mong muốn chung rằng phương Tây sẽ giảm bớt sự hiện diện trong các vấn đề toàn cầu, các nước này chưa có nhiều phương hướng rõ ràng về tương lai mà họ mong muốn. Dù vậy, thuật ngữ “đa cực” vẫn được nhắc đến nhiều.

Tại hội nghị thượng đỉnh của Tổ chức Hợp tác Thượng Hải (SCO) tháng này, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình phát biểu: “Chúng ta phải cùng nhau ủng hộ một thế giới đa cực bình đẳng và có trật tự.” Tại hội nghị, Tổng thống Nga Vladimir Putin nhấn mạnh “Tất cả các bên tham gia … đều cam kết xây dựng một trật tự thế giới đa cực công bằng,” và vào cuối năm 2023, Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi tuyên bố: “Trật tự thế giới mới là thế giới đa cực”.

Mâu thuẫn về lợi ích

Trong các bài phát biểu, Tổng thống Putin thường mô tả cuộc xâm lược Ukraina không chỉ là một cuộc chiến xâm lược đơn thuần mà còn là một cuộc chiến để đẩy lùi sự thống trị của Hoa Kỳ ở Châu Âu. Quan điểm này có thể đã chạm đến Bắc Kinh khi Trung Quốc đang cố gắng mở rộng ảnh hưởng lên khu vực Châu Á-Thái Bình Dương nơi Hoa Kỳ đã có mặt từ lâu.

 Nhà phân tích chính trị người Pháp Jean-Marc Balencie cho biết “Có một tầm nhìn chung trong việc đẩy nhanh sự chấm dứt của kỷ nguyên phương Tây.” Tuy nhiên làm thế nào để đạt được điều đó thì vẫn còn bỏ ngỏ, “Có khả năng xảy ra rất nhiều kịch bản khi các nhà lãnh đạo xảy ra mâu thuẫn về lợi ích với nhau,” ông chia sẻ.

Khi nhắc đến các quốc gia Phương Nam trong cuộc phỏng vấn với hãng tin Agence France-Presse (AFP), Stephen Wertheim từ Quỹ Carnegie vì Hòa bình Quốc tế cho biết “Các nước thành viên BRICS (Brazil, Nga, Ấn Độ, Trung Quốc và Nam Phi) và các nước thành viên SCO đều mong muốn xây dựng một trật tự thế giới đa cực và sẽ làm mọi điều để biến nó trở thành hiện thực.” Ông chia sẻ: “Tôi nghi ngờ liệu những quốc gia này có biết chính xác loại trật tự nào, đặc biệt là những hình thức thể chế nào, mà họ muốn hiện thực hóa trong 20 năm tới.”

Các lời tuyên bố được đưa ra bởi Kremlin, New Delhi và Trung Quốc thường đầy những lời hứa táo bạo về việc làm rung chuyển địa chính trị. 

“Chúng ta phải xây dựng các quan hệ đối tác trong đó các quốc gia đối xử với nhau trên cơ sở bình đẳng,” một tuyên bố từ Trung Quốc vào năm 2023 cho biết, đóng khung cho các sáng kiến của Trung Quốc “vì một tương lai chung.”

Trong khi đó, Nga cho biết họ muốn thúc đẩy “đa số toàn cầu” chống lại cái gọi là lý thuyết “tỷ phú vàng” của phương Tây — một thuyết âm mưu phổ biến ở Nga về việc một nhóm tinh hoa toàn cầu bí mật kiểm soát tài nguyên thế giới.

Nhà khoa học chính trị Nga Sergei Karaganov cho rằng phát triển thêm các định chế như BRICS và SCO dành cho những quốc gia chiếm phần lớn dân số toàn cầu là rất quan trọng. Ông cũng cho rằng cần gia tăng hợp tác trên các nền tảng công nghệ và tăng cường các mối liên kết trong các lĩnh vực giáo dục và khoa học.

Tuy nhiên, những công thức giản đơn như vậy thường bỏ qua những rạn nứt địa chính trị trên toàn cầu.

Ở Đông Nam Á, ảnh hưởng ngày càng tăng của Trung Quốc đã khiến các nước nhỏ hơn lo ngại, trong khi phương Tây ngày càng hướng về Ấn Độ để sử dụng nước này như một “phao cứu sinh” chống lại sự liều lĩnh ngày càng tăng của Bắc Kinh. Ở các quốc gia Liên Xô cũ, ảnh hưởng của Nga cũng khiến họ lo lắng.

Và khi Nga chọn cách cắt đứt với Hoa Kỳ và phương Tây sau khi xâm lược Ukraine, không có cường quốc nào khác tỏ ra muốn đi theo con đường này.

Tôn Vân, đồng giám đốc chương trình Trung Quốc và Đông Á tại Trung tâm Stimson ở Washington, D.C. cho biết “Phương Nam bao gồm nhiều nước và nhóm nước với những lợi ích khác nhau.”

Những lựa chọn khó khăn

Một thế giới đa cực vẫn còn nhiều điều ta chưa thể đoán ra được. 

Về kinh tế, Nga và Trung Quốc vẫn mong muốn có một đồng tiền thay thế đô la làm phương tiện thanh toán ưu tiên trong giao dịch quốc tế. Thế nhưng liệu Ấn Độ có sẵn sàng đánh đổi giao dịch đồng đô la thành đồng nhân dân tệ hay không? Và liệu có quốc gia nào sẵn sàng xây dựng nguồn dự trữ ngoại tệ bằng đồng rúp Nga trong khi nó đang bất ổn về tỷ giá?

Đối với nhiều quốc gia, khái niệm “thế giới đa cực” sẽ mang lại “những lựa chọn khác mà không phải đối đầu trực tiếp với phương Tây”, Balencie chia sẻ.

Wertheim cho rằng “Các quốc gia nhỏ muốn duy trì chủ quyền trong khi vẫn nhận được sự hỗ trợ về an ninh và kinh tế từ các cường quốc lớn hơn.”

Ông nhấn mạnh, cùng với việc gia nhập các liên minh đối đầu như trong thời Chiến tranh Lạnh, “họ có thể hưởng lợi từ việc đối đầu giữa các khối, nhưng cũng có thể sẽ bị kẻ cầm đầu liên minh kiểm soát.”

Tôn Vân khẳng định “từ ‘đa cực’ nhắc đến sự bình đẳng, nhưng nó cũng gây hiểu lầm.”

Trung Quốc, Ấn Độ và Nga “có thể không hài lòng với một vài điểm trong sự thống trị của Hoa Kỳ, nhưng điều đó không có nghĩa họ có thể cho biết rõ bức tranh thay thế sự thống trị đó trông sẽ ra sao,” Tôn nói.

Nguyễn Phương Ngân là ứng viên cộng tác với Dự án Đại Sự Ký Biển Đông. Có thể đọc bài viết gốc ở đây: https://www.manilatimes.net/2024/07/12/opinion/world/what-is-a-multipolar-world-experts-arent-so-sure/1956711

Nguyên tắc hoạt động của Dự án Đại Sự Ký Biển Đông.

—————

Dự án Đại Sự Ký Biển Đông tồn tại dựa trên tài trợ của cộng đồng. Nếu quý độc giả muốn có một nguồn thông tin tri thức khách quan, đa chiều, hệ thống hoá và có chiều sâu chuyên môn, dựa trên dữ liệu (facts-based), Dự án Đại Sự Ký Biển Đông là một địa chỉ mà mọi người có thể tin tưởng. Hãy chung tay cùng với chúng tôi duy trì Dự án bằng cách tài trợ cho Dự án, và khuyến khích bạn bè, đồng nghiệp cùng tài trợ Dự án. Xem hướng dẫn tài trợ ở đây: https://dskbd.org/tai-tro-cho-du-an/. Báo cáo tài chính sẽ được tổng kết vào cuối năm. Chúng tôi xin trân trọng cảm ơn.