Tác giả: Mallory Shelbourne | USNI News ngày 19 tháng 8 năm 2024

Biên dịch: Nguyễn Phương Ngân | Dự án Đại Sự Ký Biển Đông

Trên con tàu HMCS Montréal băng qua khu vực quần đảo Trường Sa, bài hát của ban nhạc Eurhythmics vang lên từ chiếc loa duy nhất trên boong tàu khi con tàu Hải cảnh nặng 10.000 tấn của Trung Quốc lướt qua khinh hạm của Hải quân Hoàng Gia Canada.

(Tạm dịch) 

“Giấc mơ ngọt lịm ban đầu,  

Ai mà dám ngỏ đôi câu bất đồng?  

Ta đi khắp chốn non sông,  

Biển xanh bảy cõi, người mong điều gì?”

Sự chú ý của phi đoàn không quân va vào con “quái vật” – biệt danh của tàu tuần tra Trung Quốc mang số hiệu 5901, đang di chuyển ở phía đông quần đảo Trường Sa gần Đá Vành Khăn – một bãi đá đã được xây dựng với đường băng dài hơn 2,7 km (8,900 feet). Đây là tàu bảo vệ bờ biển lớn nhất thế giới. Các thành viên không quân vừa thấy con tàu tiến tới từ phía đường chân trời bên mạn phải của tàu Montréal, vượt qua khinh hạm CNS Luoyang (527) Type 053H3 của Hải quân Quân Giải phóng Nhân dân Trung Quốc – con tàu đã theo sát tàu Canada suốt cả ngày.

Đoàn thuỷ thủ tắt nhạc trong đôi phút để nhìn ngắm con tàu lướt qua. Rồi họ lại bật lên bài nhạc của cô ca sĩ Alanis Morissette khi phi hành đoàn tiếp tục điều khiển trực thăng CH-148 Cyclone.

Trên mũi tàu, Trung uý Hank Kieser thực hiện ca trực khi tàu 5901 xuất hiện. Con tàu Montréal đang di chuyển về phía bắc Biển Đông, đã đi được hơn nửa quãng đường của vòng tuần tra 26 tiếng trong quần đảo Trường Sa. Sau khi tàu 5901 đi qua cách Montréal 2,4 hải lý, con tàu của Hải quân Hoàng gia Canada ở vị trí cách 50 hải lý về phía tây của Đá Vành Khăn, tiếp tục hành trình tiêu chuẩn qua vùng biển tranh chấp nhất thế giới.

Đối với Kieser, đây là một ngày làm việc bình thường. Trong suốt ca trực dài 2 tiếng rưỡi trong một buổi chiều tháng Tám ẩm ướt, vẫn như mọi khi, anh xoay xoay con quay nhỏ màu đen giữa các ngón tay trong lúc kiểm tra tín hiệu radar, kiểm tra hệ thống nhận diện tự động và nhắc nhở những người có trách nhiệm quan sát luôn phải cảnh giác.

“Mặt khác, những ca trực yên ắng như thế luôn đòi hỏi sự tập trung cao độ,” Kieser nói. “Những phao câu cá nhỏ có thể bất ngờ tiến tới tàu của bạn – và bạn sẽ không muốn cán qua bởi hiển nhiên đó là kế sinh nhai của ai đó, nhưng đồng thời bạn cũng không muốn những lớp lưới bị cản trở bởi những vật thể đó hoặc bất cứ thứ gì kiểu như vậy.”

Đó là một ngày Chủ nhật điển hình của thủy thủ đoàn tuần phòng hạm lớp Halifax. Các đầu bếp làm món thịt quay, khoai tây nghiền tỏi và đậu đũa cho bữa tối. Họ thay đổi tương ớt của tuần và phục vụ món súp cho bữa sáng hàng ngày vào 10 giờ sáng. Những người trực gác ở mũi tàu bàn luận về cảng tiếp theo mà con tàu sẽ cập bến ở Việt Nam. Các thuỷ thủ thì háo hức chờ đợi món kem Sundae Sunday – một truyền thống hàng tuần.

Malaysia và Philippines đều đưa ra các yêu sách riêng ở một số phần của Quần đảo Trường Sa nằm cách đảo Palawan của Philippines 110 hải lý về phía tây và cách Trung Quốc đại lục khoảng 740 hải lý. Trung Quốc, Việt Nam và Đài Loan đều tuyên bố chủ quyền trên toàn bộ chuỗi đảo này. Brunei tuyên bố một phần thềm lục địa ở Trường Sa là một phần của vùng đặc quyền kinh tế của mình, theo ấn phẩm dữ liệu World Factbook của CIA.

Khi thông báo về thời tiết mỗi buổi sáng trong suốt chuyến đi, kỹ thuật viên khí tượng của tàu Montréal ghi nhận khả năng có mưa, một phần của khí hậu khó đoán ở Trường Sa vào thời điểm này trong năm.

Từ những năm 1990, Trung Quốc đã duy trì hiện diện quân sự ở Trường Sa, ban đầu chỉ với những tiền đồn nhỏ gồm các túp lều trên cọc, sau đó mở rộng ra các đảo nhân tạo. Đá Xu Bi có hình chữ C với đường băng và một khu phức hợp quân sự. Trung Quốc đã phóng một máy bay không người lái từ Đá Chữ Thập để theo dõi tàu Montréal trong suốt hành trình. Tại Đá Vành Khăn, Trung Quốc bắt đầu dự án bồi đất lấn biển vào năm 2013 để xây dựng cơ sở hạ tầng lớn hơn thay thế cho đảo san hô trước đó gồm các bãi đá thấp sát mực nước biển bao quanh một đầm phá lớn.

Canada không công nhận yêu sách hàng hải của Trung Quốc ở Trường Sa, nhưng tàu Montréal đã đi ngoài giới hạn 12 hải lý mà một quốc gia có thể tuyên bố là lãnh hải. Trong hành trình này, tàu chiến Canada đã cố ý đi ngang qua Đá Xu Bi, Đá Chữ Thập và Đá Vành Khăn – tất cả đều là những nơi mà Trung Quốc đã xây dựng và quân sự hóa trong 15 năm qua.

Trung Quốc đã biện minh cho các căn cứ đó bằng một yêu sách lịch sử mơ hồ đối với hơn 75% diện tích Biển Đông, được gọi là Đường chín đoạn, đã bị tòa án quốc tế tại Hague bác bỏ.

“Họ đã tuyên bố những khu vực này là vùng nội thuỷ của họ, theo đường chín đoạn và đường mười đoạn, nhưng những tuyên bố này không được quốc tế công nhận,” Travis Bain, sĩ quan chỉ huy tàu Montréal, nói với USNI News. “Trước đây, những tuyên bố này cũng không được công nhận. Canada vẫn tiếp tục hoạt động trong các khu vực tự do và mở.”

Sự thay đổi trong hiện trạng

Sự đối đầu giữa hải quân phương Tây và Trung Quốc là một động thái tương đối mới, kết quả của điều mà các quan chức Hoa Kỳ mô tả là nỗ lực kéo dài nhiều năm của Trung Quốc nhằm quân sự hóa các đảo nhân tạo trong vùng biển quốc tế. Năm 2006, khi chỉ huy Travis Bain lần đầu tiên đến khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương, tàu của ông đã cập cảng Trung Quốc và thậm chí diễn tập với Hải quân Trung Quốc. Nhưng ông thừa nhận rằng tình hình đã thay đổi trong hai thập kỷ qua.

“Khu vực này đang ngày càng căng thẳng hơn,” Bain cho biết trong cuộc phỏng vấn từ cabin của mình.

Ông chia sẻ thêm rằng Trung Quốc “quan tâm đến những động thái của chúng tôi trong khu vực và chúng tôi cũng để ý đến hành động của họ.”

Hồi tháng Tư, tàu Montréal có căn cứ tại Halifax đã băng qua Đại Tây Dương hướng đến Thái Bình Dương qua Biển Địa Trung Hải và Kênh đào Suez để tham gia Chiến dịch Horizon của Canada. Là một phần của chiến lược Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương của Canada mới được triển khai từ một năm trước, nước này sẽ điều động ba tàu chiến mỗi năm để xây dựng quan hệ đối tác khu vực. Đầu tháng này, tàu Montréal đã tham gia cùng Hoa Kỳ và Lực lượng Vũ trang Philippines trong một loạt các cuộc tập trận chung ở Biển Đông.

Canada là thành viên của khối thương mại Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương với gần 22,7 tỷ đô la Canada giá trị xuất khẩu và gần 28 tỷ đô la Canada giá trị nhập khẩu độc lập với thương mại với Trung Quốc, theo dữ liệu thương mại của Canada.

Từ năm 2014 đến năm 2016, Hoa Kỳ mời Trung Quốc tham gia Cuộc tập trận Vành đai Thái Bình Dương hai năm một lần ngoài khơi bờ biển Hawaii. Sau đó, vào năm 2018, quân đội Hoa Kỳ đã hủy lời mời Trung Quốc vì chiến dịch xây đảo nhân tạo ở Tây Thái Bình Dương vẫn đang đang được Trung Quốc tiếp tục triển khai.

Vào năm 2017, khi Trung tá Jack Lawson của Không quân Hoàng gia Canada đi theo một con tàu được triển khai tới khu vực này, các tàu chiến của Hải quân Trung Quốc không quan tâm đến việc theo dõi Hải quân Canada.

“Đây là vùng biển quốc tế, chúng tôi có quyền ở đây. Và Trung Quốc cũng đáp lại với thông điệp: ‘chúng tôi cũng có mặt ở đây,’” Lawson chia sẻ với USNI News về đợt triển khai hiện tại của Montréal. “Dù hiểu theo cách nào đi chăng nữa, họ chắc chắn đang gửi cho chúng tôi một thông điệp khác so với 10 năm trước.”

Trong thập kỷ qua, Canada, Hoa Kỳ và các nước NATO khác như Anh, Pháp, Ý và Đức đã ưu tiên các hoạt động ở khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương nhằm đối phó với ảnh hưởng của Trung Quốc và sự tăng cường quân sự trong khu vực.

Trong khi USNI News tham gia cùng tàu Montréal, tàu sân bay Cavour (550) của Hải quân Ý đã tập trận gần đó cùng với tàu sân bay Abraham Lincoln (CVN-72) của Hoa Kỳ ở Biển Philippines. Canada hiện triển khai nhiều khinh hạm hàng năm tới khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương, với một số chuyến đi chồng chéo nhau để chứng tỏ cam kết của nước này đối với khu vực và có kế hoạch tăng cường sự hiện diện trong chính phủ của mình. Các nỗ lực khác bao gồm đàm phán một thỏa thuận thương mại tự do giữa ASEAN và Canada, và giúp các quốc gia trong khu vực đối phó với biến đổi khí hậu.

Sau khi tham gia Cuộc tập trận Vành đai Thái Bình Dương hồi tháng trước, tàu HMCS Vancouver (FFH-331) cũng đã di chuyển tới khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương để tiếp tục triển khai nhiệm vụ.

“Một phần ba lực lượng chiến đấu chính trên mặt nước của chúng tôi đang đến đây,” Bain nói với USNI News. “Sự hiện diện đáng kể này cần được duy trì cùng với các quốc gia khác, các hải quân khác.”

‘Sự nhàn hạ’

Hải quân Quân giải phóng Nhân dân Trung Quốc thường xuyên theo dõi động thái di chuyển của tàu quân sự phương Tây. Khinh hạm của Canada cũng không nằm ngoài ngoại lệ. Trong suốt hai ngày di chuyển qua quần đảo Trường Sa, tàu Luoyang Trung Quốc luôn duy trì sự giám sát chặt chẽ đối với con tàu Montréal.

Kieser cho biết “Chúng tôi đều nhìn thấy tàu quân sự Trung Quốc và cả hải quân, lực lượng hải cảnh của họ, chúng tôi giữ khoảng cách hai dặm, và họ cũng giữ khoảng cách hai dặm với chúng tôi, phần đa là thế, nhưng thỉnh thoảng cũng có ngoại lệ.”

Các thuỷ thủ trên tàu Montréal đều biết họ bị theo dõi và được yêu cầu không được mang điện thoại lên boong trên. Họ gọi tàu Trung Quốc là “bạn hiền” hay “đội hộ tống thân thiện”. Các thuỷ thủ và kỹ thuật viên đứng hút thuốc ở khu vực hút thuốc phía mạn trái con tàu, ngắm nhìn tàu Trung Quốc di chuyển cách đó vài dặm, có khi dẫn trước, có khi theo sau khinh hạm Canada. Dù bốn phương là biển cả nhưng lúc nào cũng thấy rõ tàu chiến của Hải quân Trung Quốc.

Mặt khác, một vài thuỷ thủ chỉ ra rằng nếu tàu Trung Quốc xuất hiện gần bờ biển Canada, Hải quân Hoàng gia Canada cũng sẽ theo sát họ.

Montréal là một trong số hàng chục tàu của Hải quân Canada. Montréal là khinh hạm chống ngầm trọng tải 4.700 tấn, với một đoàn gồm khoảng 230 thuỷ thủ và gần hai chục phi công thuộc Không quân Hoàng gia Canada.

Sau khi hoàn thành hành trình qua vùng nước tranh chấp và nhận nhiên liệu từ tàu USNS Rappahannock (T-AO-204) ngay phía bắc quần đảo, tàu Montréal quay lại hướng nam. Con tàu được giao nhiệm vụ thực hiện hành trình tương tự theo chiều ngược lại.

“Thời gian chúng tôi ở đây càng lâu, chúng tôi càng có thể quan sát được các hoạt động hàng ngày, chúng tôi càng có thể chứng minh rằng chúng tôi được phép hoạt động trong vùng biển quốc tế,” Trung úy Zach Johnson, sĩ quan tác chiến của tàu Montréal, nói với USNI News. “[Chúng tôi có thể] xem họ hoạt động như thế nào, có những ai đang ở đây.”

Trung uý Johnson nói rằng vòng đầu tiên trong chuyến hành trình khá “nhàn hạ”.

Vào khoảng chín giờ tối hôm ấy, Đá Vành Khăn cách tàu Montréal 36 hải lý về phía đông. Trung úy Joshua McCullough đang chỉ huy trên mũi tàu trong một phần của chuyến đi về phía nam. Anh vừa được chỉ huy phân nhiệm vụ trực tuần trước.

Ca trực đêm giữa quần đảo Trường Sa được mô tả như một khoá huấn luyện vượt chướng ngại vật. Đường chân trời sáng rực với nhiều ánh đèn khác nhau – những người trực gác phải theo dõi và McCullough phải báo cáo nếu chúng đến gần trong vòng hai hải lý của Montréal. Một số nguồn sáng nhấp nháy lúc tắt lúc bật giống như ngọn hải đăng.

Johnson chia sẻ “Nếu nguồn sáng đó trông giống như cây thông Noel, đó có thể là một con thuyền đánh bắt mực.” “Đó là một trong những thủ thuật câu mực giúp họ dễ dàng nhìn thấy trong đêm tối”.

Tối hôm thứ Hai, McCullough đếm được ít nhất 15 tàu có thể nhìn thấy bằng mắt thường, trong khi lính gác phát hiện ít nhất 21 chiếc nếu nhìn bằng kính nhìn ban đêm.

“Nếu Trái Đất phẳng, chúng ta sẽ thấy những ánh sáng rực rỡ,” McCullough giải thích. Tuy nhiên, vì Trái Đất hình cầu, những ánh sáng ban đầu trông mờ ảo khi vẫn còn ở phía chân trời. Một số ánh sáng nhấp nháy khi chúng nhấp nhô theo từng đợt sóng. Cuối cùng, khi vượt qua chân trời ở khoảng cách khoảng 9,5 hải lý, chúng tỏa ra ánh sáng trắng hoặc vàng.

McCullough cho biết “Tất cả nguồn sáng đều nhấp nháy khi chúng đi qua đường chân trời, vì thế nó thu hút sự chú ý và khiến bạn phải tập trung vào nó.”

McCullough, 35 tuổi, đến từ Victoria, British Columbia, bờ biển phía tây của Canada. Anh đã chèo thuyền buồm từ khi 15 tuổi và biết cách điều hướng bằng các vì sao, điều này khiến việc ngắm sao trên cabin trở nên hữu ích hơn.

Tàu Montréal còn vài giờ nữa là hoàn thành hành trình, kết thúc khi rời chuỗi đảo ở phía nam Đá Xu Bi và phía bắc Đá Chữ Thập – hai điểm mà Trung Quốc đã xây dựng để phục vụ cơ sở hạ tầng của mình ở quần đảo Trường Sa.

Đó là một đêm sáng trên biển, với ánh trăng chiếu sáng từ phía mạn phải của tàu, soi rõ sóng và dễ dàng giúp đội ngũ trên cabin phát hiện các ngư thuyền và phao trên mặt nước.

‘An toàn và chuyên nghiệp’

Các tương tác giữa các thủy thủ Canada và Trung Quốc đều tuân thủ nghiêm ngặt theo các quy tắc giao thông trên biển. Một sĩ quan trực có thể nhấc điện thoại để thông báo cho tàu Trung Quốc biết nếu họ cần chuyển hướng sang trái hoặc phải để tránh tàu cá hoặc phao.

Kieser cho biết về những cuộc trao đổi đó: “Họ thường chỉ nói ‘Đã nhận được thông tin, hết’.

“Đôi khi chúng tôi có những ngày phải liên lạc với họ ba, bốn hoặc năm lần, nhưng vào những ngày như hôm nay, khi không có gì đặc biệt xảy ra, chúng tôi chỉ đang di chuyển qua vùng biển quốc tế, thì điều đó – tôi cho rằng – không thường thấy,” Kieser cho biết.

Chỉ huy tàu Montréal, Bain, đồng ý với ý kiến này.

“Tất cả các chuyến đi của chúng tôi trong khu vực đều an toàn và chuyên nghiệp,” Bain nói thêm sau khi tàu Montréal vượt qua quần đảo Trường Sa. “Tôi chưa thấy bất kỳ hành động không chuyên nghiệp nào.”

Nhưng không phải lúc nào cũng như vậy. Vào tháng 6 năm 2023, Montréal đang di chuyển qua Eo biển Đài Loan cùng với tàu USS Chung-Hoon (DDG-93) thì một tàu khu trục Type 052D của Hải quân Trung Quốc đã cắt ngang mũi tàu Chung-Hoon, chỉ cách tàu khu trục Hoa Kỳ gần 140 mét. Bộ Tư lệnh Ấn Độ – Thái Bình Dương của Hoa Kỳ khi đó cho biết hành động của Trung Quốc đã vi phạm các quy tắc giao thông trên biển. Montréal đã đi qua Eo biển Đài Loan vào ngày 31 tháng 7, và lực lượng Trung Quốc cho biết họ đã theo dõi hành trình này.

Vào chiều thứ Ba, còn vài phút trước khi McCullough kết thúc ca trực. Sau 23 giờ đi ngược lại hầu hết lộ trình, Montréal đã hoàn thành hành trình qua quần đảo Trường Sa vào khoảng từ năm đến sáu giờ sáng và từ từ di chuyển về phía tây hướng tới Việt Nam.

McCullough nhớ lại một buổi tối đặc biệt khi ánh hoàng hôn buông xuống, bóng dáng của tàu chiến Hải quân Trung Quốc hiện ở trên chân trời.

“Thật tiếc là chúng tôi không thể liên lạc với nhau, vì cả hai đều có thể chụp được những bức ảnh đẹp về tàu của nhau,” McCullough chia sẻ.

Mallory Shelbourne là phóng viên của USNI News. Trước đây cô phụ trách mảng Hải quân cho Inside Defense và mảng chính trị cho The Hill. Có thể theo dõi cô ở @MalShelbourne. Nguyễn Phương Ngân là ứng viên cộng tác với Dự án Đại Sự Ký Biển Đông. Bản dịch có sự tham khảo các tài liệu giảng dạy về phân loại tàu chiến của Hải quân Hoàng gia Canada, và tài liệu dự án đóng tàu lớp Halifax. Có thể đọc bài viết gốc ở đây: https://news.usni.org/2024/08/19/from-the-great-white-north-to-the-south-china-sea.

Nguyên tắc hoạt động của Dự án Đại Sự Ký Biển Đông.

—————

Dự án Đại Sự Ký Biển Đông tồn tại dựa trên tài trợ của cộng đồng. Nếu quý độc giả muốn có một nguồn thông tin tri thức khách quan, đa chiều, hệ thống hoá và có chiều sâu chuyên môn, dựa trên dữ liệu (facts-based), Dự án Đại Sự Ký Biển Đông là một địa chỉ mà mọi người có thể tin tưởng. Hãy chung tay cùng với chúng tôi duy trì Dự án bằng cách tài trợ cho Dự án, và khuyến khích bạn bè, đồng nghiệp cùng tài trợ Dự án. Xem hướng dẫn tài trợ ở đây: https://dskbd.org/tai-tro-cho-du-an/. Báo cáo tài chính sẽ được tổng kết vào cuối năm. Chúng tôi xin trân trọng cảm ơn.