Bản đánh giá của Stratfor ngày 23 tháng 5 năm 2024

Biên dịch: Lê Bá Nhật Thắng | Hiệu đính: Hương Nguyễn

Cuộc tập trận quân sự quy mô lớn thứ ba của Trung Quốc quanh Đài Loan trong hai năm qua có thể sẽ gây ra sự gián đoạn tương đối đối với vận tải biển trong khu vực, đặc biệt nếu cuộc tập trận kéo dài, mặc dù nguy cơ xảy ra sự cố quân sự ở mức độ thấp và ít có khả năng xảy ra xung đột sâu rộng hơn. Các cuộc tập trận này cũng có thể được tiếp nối bằng những cuộc tập trận lớn hơn vào cuối năm nay nếu Hoa Kỳ tăng cường hỗ trợ cho Đài Loan.

Vào ngày 23 tháng 5 năm 2024, Quân Giải phóng Nhân dân Trung Quốc (PLA) đã bắt đầu các cuộc tập trận mang tên Thanh gươm thống nhất – 2024A (Joint Sword 2024A) tại các vùng biển xung quanh Đài Loan. Cuộc tập trận này, hiện dự kiến ​​kéo dài trong hai ngày, là cuộc tập trận lớn nhất mà Trung Quốc tổ chức quanh Đài Loan sau cuộc tập trận tháng 4 năm 2023 để để đáp trả việc Tổng thống Đài Loan Thái Anh Văn thăm Hoa Kỳ và gặp Chủ tịch Hạ viện Kevin McCarthy. Các cuộc tập trận hiện tại đang diễn ra ở 5 vùng biển bên ngoài lãnh hải của Đài Loan, chủ yếu gần các cảng trọng điểm Cao Hùng và Cơ Long, nhưng thuộc về phía đông của Eo biển Đài Loan. Theo Bộ Tư lệnh Chiến khu Đông (ETC) của Quân Giải phóng Nhân dân Trung Quốc, cuộc tập trận tập trung vào “các cuộc tuần tra liên quân sẵn sàng chiến đấu trên biển và trên không, cùng với đó là chiếm giữ quyền kiểm soát toàn diện chiến trường, [và] tấn công liên quân chính xác vào các mục tiêu chủ chốt.” Đồng thời, quân đội Trung Quốc cũng tiến hành các cuộc tập trận liên quân quanh khu vực thuộc các nhóm đảo xa xôi của Đài Loan gồm Kim Môn, Mã Tổ, Ngũ Kiều và Đông Dẫn. Các đảo trên cũng gần bờ biển Trung Quốc hơn so với Đài Loan. ETC lưu ý rằng những cuộc tập trận này đang kiểm tra “năng lực chiến đấu thực tế của quân đội trong tác chiến liên quân”. Chúng cũng là một “sự trừng phạt đối với lực lượng ly khai ‘độc lập Đài Loan’” và phục vụ như ‘”một tín hiệu cảnh báo nghiêm khắc đối với sự can thiệp và khiêu khích của  các lực lượng bên ngoài.” Cuộc tập trận cũng diễn ra hơn một tuần sau khi Trung Quốc, vào ngày 14 tháng 5, tiến hành cuộc xâm nhập trên không lớn nhất từ đầu năm vào vùng nhận dạng phòng không (ADIZ) của Đài Loan, với 45 máy bay và sáu tàu Hải quân PLA tiến vào ADIZ.

– Thuật ngữ ‘”lực lượng ly khai’” trong tuyên bố của ETC là sự chỉ trích ngầm đối với tân Tổng thống Đài Loan Lại Thanh Đức, người mới nhậm chức vào ngày 20 tháng 5. Trong bài phát biểu nhậm chức của mình, ông đã nhiều lần gọi Đài Loan là Cộng hòa Trung Hoa hoặc Đài Loan. Ông cũng gọi tên Trung Quốc thay vì “đại lục” và lưu ý rằng cả Trung Quốc và Đài Loan đều không phụ thuộc lẫn nhau.

-Vào tháng 8 năm 2022, Trung Quốc đã tiến hành nhiều cuộc tập trận mở rộng hơn xung quanh Đài Loan để đáp lại chuyến thăm Đài Loan của Chủ tịch Hạ viện lúc đó là bà Nancy Pelosi. Những cuộc tập trận đó ban đầu dự kiến ​​kéo dài 4 ngày nhưng đã được kéo dài thành 12 ngày.

So với các cuộc tập trận trước đây, những cuộc tập trận này đặt ra mối đe dọa lớn hơn nhưng nhìn chung vẫn ở mức khiêm tốn, chủ yếu làm gián đoạn các tuyến đường vận tải gần đó, đặc biệt nếu các cuộc tập trận được kéo dài. Trong trường hợp Tổng thống Đài Loan Lại Thanh Đức có lập trường phòng thủ tích cực hơn đối với các cuộc tập trận này so với người tiền nhiệm, điều đó cũng sẽ làm tăng nguy cơ xảy ra một cuộc đụng độ hạn chế giữa hải quân hoặc lực lượng bảo vệ bờ biển, nhưng một cuộc xung đột sâu rộng hơn vẫn rất khó xảy ra. So với các cuộc tập trận trước mà Trung Quốc tiến hành quanh Đài Loan trong những năm gần đây, những cuộc tập trận này có thể sẽ gây trở ngại nhiều hơn cho hoạt động vận chuyển hàng hải đi theo hướng bắc-nam qua Eo biển Đài Loan, vì chúng đang diễn ra ở một khu vực địa lý rộng lớn hơn. Các cuộc tập trận cũng có nguy cơ gây chậm trễ cho hoạt động vận chuyển hàng hóa phụ thuộc vào các cảng Cao Hùng, Đài Bắc và Cơ Long, những cảng quan trọng đối với hoạt động thương mại điện tử tiên tiến của Đài Loan với thế giới. Sự gián đoạn vận chuyển như vậy có thể kéo dài trong vài ngày nếu Trung Quốc kéo dài thời gian diễn tập (như họ đã làm vào tháng 8 năm 2022); thực tế, việc đặt tên của các cuộc tập trận, “Joint Sword 2024A” gợi ý một cách gián tiếp rằng có thể có các cuộc tập trận tiếp theo (ví dụ: dưới tên Joint Sword 2024B, Joint Sword 2024C, v.v.). Về phần mình, những tuyên bố công khai từ giới lãnh đạo quân sự cho thấy Đài Loan dường như đang tập trung vào việc kiềm chế và không kích động leo than. Điều này giống với những phản ứng trước đó của họ đối với các cuộc tập trận của Trung Quốc vào tháng 4 năm 2023 và tháng 8 năm 2022. Tuy nhiên, với sự lãnh đạo của một nhà lãnh đạo mới, có rất ít khả năng chính quyền của tổng thống Lại sẽ có lập trường cứng rắn hơn đối với các cuộc tập trận này so với chính quyền trước đó. Cụ thể, Tổng thống có thể ra lệnh cho quân đội Đài Loan theo dõi chặt chẽ hoặc cố gắng ngăn chặn lực lượng Trung Quốc khi cuộc tập trận đang diễn ra, điều này có thể mở ra cơ hội cho một sự cố trên biển (ví dụ như va chạm giữa các khí tài quân sự của Trung Quốc và Đài Loan, điều chưa từng thấy trong cuộc tập trận trước đó) và song song với đó là một cuộc khủng hoảng ngoại giao. Nhưng ngay cả khi xảy ra những sự cố như vậy, hoặc nếu Trung Quốc kéo dài đáng kể thời gian diễn tập, căng thẳng vẫn khó có thể leo thang thành một cuộc xung đột lớn hơn.

– Sự gián đoạn thương mại đường biển do các cuộc tập trận hiện tại gây ra có thể làm chậm trễ các chuyến hàng trong vài giờ hoặc vài ngày do các tàu buộc phải chuyển hướng về phía đông Đài Loan. Điều này sẽ gây gián đoạn cho thương mại ven biển nội địa Trung Quốc hơn là thương mại quốc tế, vì sự chậm trễ kéo dài hàng giờ hoặc hàng ngày như vậy sẽ có tác động lớn hơn đến các chuyến hàng đi qua tuyến đường nội địa Trung Quốc hơn là những tuyến đường liên lục địa kéo dài nhiều tuần. Cuộc tập trận cũng có thể gây ra sự chậm trễ sản xuất cho các công ty phụ thuộc vào chuỗi cung ứng ngắn hạn cho các nhà máy của họ hoặc các nhà máy đối tác ở Trung Quốc. Các tuyến đường vận chuyển toàn cầu đi gần Đài Loan nhưng không liên quan đến Trung Quốc sẽ ít bị ảnh hưởng hơn.

– Việc kéo dài thời gian của các cuộc tập trận này sẽ cho phép Trung Quốc thực hiện cô lập thương mại trên thực tế đối với Đài Loan – một kịch bản leo thang có thể sẽ bắt đầu bằng các cuộc tập trận dần dần mở rộng về khu vực địa lý và diễn ra trong khung thời gian kéo dài hơn, có thể làm gián đoạn đáng kể hoạt động của Đài Loan trong ngành công nghiệp vi mạch vốn rất ảnh hưởng đến thế giới. Tuy nhiên, kịch bản cô lập thương mại này rất khó xảy ra trong các cuộc tập trận hiện tại, vì nó sẽ dẫn đến các biện pháp trừng phạt đáng kể của phương Tây trong thời điểm nền kinh tế Trung Quốc vốn đã dễ bị tổn thương.

Các cuộc tập trận cho thấy Trung Quốc sẽ leo thang áp bức quân sự đối với Đài Loan trong suốt nhiệm kỳ của Lại Thanh Đức, và sau đây có thể sẽ diễn ra các cuộc tập trận quy mô hơn vào cuối năm nay – đặc biệt nếu Hoa Kỳ tăng cường can dự quân sự và ngoại giao với Đài Loan để đáp trả các hành động khiêu khích của Trung Quốc. Bằng cách tiến hành các cuộc tập trận ngay sau lễ nhậm chức của ông Lại, Bắc Kinh đang chứng tỏ rằng Trung Quốc vẫn sẵn sàng đáp trả bằng các phương án quân sự đối với những gì họ coi hành động “ly khai” của Đài Bắc, ngay cả khi ông Lại đã cam kết sẽ tiếp nối sách lược của cựu Tổng thống Thái Anh Văn là tăng cường đều đặn năng lực phòng thủ quốc gia mà không khiêu khích Trung Quốc. Điều này sẽ làm dấy lên lo ngại về một cuộc xâm lược của Trung Quốc, cũng như khả năng gián đoạn lâu dài các tuyến đường vận chuyển quan trọng xung quanh Đài Loan và chuỗi cung ứng chất bán dẫn cao cấp toàn cầu mà Đài Loan đóng vai trò quan trọng. Tuy nhiên, một cuộc xâm lược như vậy khó có thể xảy ra trong vài năm tới do quá trình hiện đại hóa quân sự chưa hoàn thiện của Trung Quốc và dễ bị phương Tây trừng phạt. Mặt khác, các cuộc tập trận sẽ tạo thêm động lực để Quốc hội Hoa Kỳ đẩy nhanh vận chuyển vũ khí đến Đài Loan và Chủ tịch Hạ viện Mike Johnson gặp tống thống Lại Thanh Đức để thể hiện tình đoàn kết với Đài Bắc, đặc biệt nếu cuộc tập trận được kéo dài. Và có thể, những hành động này của Hoa Kỳ sẽ lại được tiếp nối bằng các cuộc tập trận quân sự với quy mô lớn hơn của Trung Quốc.

– Tại Đài Loan, cuộc tập trận cũng sẽ thúc đẩy tất cả các đảng phái chính trị thể hiện cam kết của họ đối với chủ quyền của Đài Loan. Ví dụ như Quốc dân đảng đối lập đã cố gắng thực hiện một chuyến thăm tới các vùng lãnh thổ của Đài Loan đang tranh chấp với Trung Quốc, như đảo Ba Bình, nhằm thể hiện sự bất lực của ông Lại và Đảng Dân chủ Tiến bộ của ông trong việc bảo vệ chủ quyền của Đài Loan. Những trò chơi chính trị như vậy khó có thể khiến ông Lại rơi vào thế phòng thủ trả đũa hoặc hung hăng hơn so với những gì ông có thể làm với Trung Quốc, nhưng nếu ông làm vậy, điều này sẽ làm tăng nguy cơ xảy ra sự cố hàng hải xung quanh các vùng lãnh thổ tranh chấp giữa Trung Quốc và Đài Loan, đặc biệt khi cả hai bên đều cố gắng khẳng định tiếng nói của mình.

Lê Bá Nhật Thắng và Hương Nguyễn lần lượt là cộng tác viên và trợ lý của Dự án Đại Sự Ký Biển Đông. Có thể đọc bài viết gốc ở đây: https://worldview.stratfor.com/article/chinas-latest-military-drills-around-taiwan-set-tone-cross-strait-relations-under-lai.

Nguyên tắc hoạt động của Dự án Đại Sự Ký Biển Đông.

—————

Dự án Đại Sự Ký Biển Đông tồn tại dựa trên tài trợ của cộng đồng. Nếu quý độc giả muốn có một nguồn thông tin tri thức khách quan, đa chiều, hệ thống hoá và có chiều sâu chuyên môn, dựa trên dữ liệu (facts-based), Dự án Đại Sự Ký Biển Đông là một địa chỉ mà mọi người có thể tin tưởng. Hãy chung tay cùng với chúng tôi duy trì Dự án bằng cách tài trợ cho Dự án, và khuyến khích bạn bè, đồng nghiệp cùng tài trợ Dự án. Xem hướng dẫn tài trợ ở đây: https://dskbd.org/tai-tro-cho-du-an/. Báo cáo tài chính sẽ được tổng kết vào cuối năm. Chúng tôi xin trân trọng cảm ơn.