Tác giả: Paco Milhiet | RSIS Commentary ngày 16 tháng 6 năm 2025

Biên dịch: Lê Bá Nhật Thắng | Dự án Đại Sự Ký Biển Đông

Tổng quan

Hội nghị Đại dương Liên Hợp Quốc lần thứ ba, được tổ chức tại thành phố Nice của Pháp từ ngày 9 đến ngày 12 tháng 6 năm 2025, đánh dấu một cột mốc quan trọng trong khuôn khổ quốc tế đang phát triển về quản trị đại dương. Mặc dù đã thông qua một số cam kết cụ thể, hội nghị cũng bộc lộ những chia rẽ dai dẳng giữa các quốc gia về các vấn đề then chốt, phản ánh những thách thức đáng kể còn tồn tại trong việc đạt được sự bảo vệ toàn diện, hiệu quả và bền vững đối với các tài sản chung của đại dương.

Nhận định

“Nice đối với đại dương cũng như Paris đối với khí hậu,” Tổng thống Pháp Emmanuel Macron tuyên bố tại lễ khai mạc Hội nghị Đại dương Liên Hợp Quốc lần thứ ba (UNOC 3), được tổ chức tại thành phố Địa Trung Hải Nice từ ngày 9 đến ngày 12 tháng 6 năm 2025.

Được đồng tổ chức bởi Pháp và Costa Rica, hội nghị này nhằm mục đích đại diện cho một cột mốc quan trọng trong khuôn khổ đang phát triển của quản trị đại dương quốc tế. Được coi là sự kiện toàn cầu lớn nhất từng dành riêng cho đại dương, UNOC 3 đã quy tụ hơn 10.000 người tham dự, bao gồm 63 nguyên thủ quốc gia và chính phủ, 174 phái đoàn quốc gia và đại diện từ các tổ chức quốc tế, các tổ chức phi chính phủ, cộng đồng khoa học, khu vực tư nhân, các nhóm bản địa và xã hội dân sự.

Sự tập hợp rộng rãi này phản ánh sự công nhận ngày càng tăng trên toàn cầu về nhu cầu cấp bách phải giải quyết cuộc khủng hoảng đại dương ngày càng sâu sắc, đặc biệt do biến đổi khí hậu đang tăng tốc, mực nước biển dâng, đánh bắt quá mức, ô nhiễm biển và các mối đe dọa mới nổi do khai thác đáy biển sâu và khai thác nguyên liệu thô gây ra.

Mặc dù UNOC 3 đã thúc đẩy các giải pháp cụ thể và tìm cách tăng cường hợp tác đa phương lâu dài hỗ trợ quản lý đại dương bền vững, nhưng nó cũng bộc lộ những hạn chế về cấu trúc. Sự vắng mặt của một số tác nhân địa chính trị chủ chốt đã làm nổi bật những chia rẽ dai dẳng trong cộng đồng quốc tế và sự thiếu hụt một tầm nhìn toàn cầu gắn kết cho quản trị đại dương. Hơn nữa, mặc dù có những cam kết mang tính biểu tượng vững chắc, tính chất không ràng buộc của hầu hết các quyết định đặt ra những lo ngại nghiêm trọng về triển vọng thực hiện hiệu quả.

Cơ hội tiên quyết để bảo vệ đại dương

Những gì hội nghị đặt ra là rất lớn: Bảo vệ đại dương không chỉ là một yêu cầu về môi trường mà còn thiết yếu cho sự tồn vong lâu dài của sự sống trên Trái đất.

UNOC 3 được neo giữ vững chắc trong các cam kết đa phương then chốt, bao gồm Mục tiêu Phát triển Bền vững 14 – Sự Sống Dưới Nước – được thông qua năm 2015 như một phần của Chương trình Nghị sự 2030 của Liên Hợp Quốc, và Khung Đa dạng Sinh học Toàn cầu Côn Minh-Montreal tháng 12 năm 2022. Theo đó, gần 190 quốc gia đã cam kết bảo vệ ít nhất 30% đất liền và biển của hành tinh vào năm 2030 – mục tiêu “30×30” được công nhận rộng rãi.

Tuy nhiên, tính đến năm 2025, tiến độ vẫn còn quá hạn chế. Theo một báo cáo đa bên gần đây, hiện chỉ có 8,6 phần trăm đại dương được bảo vệ. Để đạt được mục tiêu 30% trong 15 năm tới sẽ cần ước tính 15,8 tỷ USD mỗi năm, trong khi chi tiêu hiện tại chỉ là 1,2 tỷ USD.

Trong bối cảnh này, UNOC 3 là một cơ hội quan trọng để cộng đồng quốc tế thu hẹp khoảng cách này và chuyển từ những cam kết cấp cao sang những kết quả cụ thể, có thể đo lường được.

Những cam kết cụ thể nhưng kết quả hạn chế

Một số thông báo quan trọng đã được đưa ra trong UNOC 3, đáng chú ý nhất là việc thông qua Kế hoạch Hành động Đại dương Nice, được thiết kế để thúc đẩy bảo vệ các hệ sinh thái biển, hỗ trợ các nền kinh tế đại dương bền vững và đẩy nhanh hợp tác quốc tế về quản trị đại dương.

Tổng thống Macron cũng xác nhận rằng Hiệp ước Đa dạng Sinh học Ngoài Phạm vi Quyền Tài phán Quốc gia (BBNJ), còn gọi là Hiệp ước Biển cả, nhằm mục đích bảo vệ khoảng 65 phần trăm đại dương thế giới, dự kiến sẽ có hiệu lực vào ngày 1 tháng 1 năm 2026, với hơn 60 quốc gia cam kết phê chuẩn. Trong khi đó, phạm vi bảo vệ toàn cầu của các Vùng Đặc quyền Kinh tế được bảo vệ đã tăng từ 8 lên 11 phần trăm, phần lớn là do việc chỉ định các Khu Bảo tồn Biển (MPA) mới.

UNOC 3 cũng tạo cơ hội cho Pháp nhắc lại lời kêu gọi cấm khai thác đáy biển sâu để bảo vệ các hệ sinh thái biển sâu, đặc biệt trong bối cảnh các động thái đơn phương gần đây, đáng chú ý là của Hoa Kỳ. Tuy nhiên, chỉ 37 trong số 169 quốc gia thành viên của Cơ quan Đáy biển Quốc tế (ISA) chịu trách nhiệm soạn thảo bộ luật khai thác hiện đang ủng hộ sáng kiến này.

Hội nghị thượng đỉnh cũng chứng kiến những cam kết mới về chống ô nhiễm nhựa, với 96 quốc gia tán thành lời kêu gọi Nice ủng hộ một hiệp ước toàn cầu có tính ràng buộc pháp lý. Những phát triển này diễn ra trước một vòng đàm phán quan trọng tại Geneva, sau sự thất bại của các cuộc đàm phán trước đó được tổ chức tại Hàn Quốc vào năm 2024.

Mặc dù những thông báo này phản ánh ý chí chính trị mạnh mẽ và những ý định cụ thể, UNOC không phải là một khuôn khổ đàm phán chính thức của Liên Hợp Quốc. Do đó, tất cả các cam kết vẫn mang tính tự nguyện và không ràng buộc. Dù vậy, hội nghị này đã bộc lộ các mục tiêu chính trị của các tác nhân quốc tế khác nhau liên quan đến ngoại giao môi trường.

Sàn đấu ngoại giao

Kế thừa thành công của Hiệp định Paris năm 2015 và các hội nghị thượng đỉnh “Một Hành tinh” kể từ năm 2017, Pháp tiếp tục củng cố vai trò lãnh đạo của mình trong việc giải quyết biến đổi khí hậu và bảo vệ đa dạng sinh học. Pháp đã công bố thành lập khu bảo tồn biển lớn nhất thế giới ở Polynesia thuộc Pháp, rộng 4,5 triệu km vuông.

Trong khi phiên bản UNOC trước đó tại Lisbon chỉ thu hút 24 nguyên thủ quốc gia, hội nghị Nice đã quy tụ hơn 60 nhà lãnh đạo các nước. Một số nhân vật nổi bật đã tham dự sự kiện này, bao gồm Phó Chủ tịch Trung Quốc Hàn Chính cùng phái đoàn 150 người, Tổng thống Brazil Lula, người sẽ đăng cai COP30 tại Belém vào cuối năm nay, và Bộ trưởng Ngoại giao Singapore Vivian Balakrishnan, người đã phát biểu thay mặt cho Liên minh các Quốc đảo Nhỏ (AOSIS).

Tuy nhiên, sự vắng mặt của phái đoàn chính thức của Hoa Kỳ đã được cảm nhận rõ rệt vào thời điểm Tổng thống Mỹ Donald Trump đã rút quốc gia của ông khỏi Hiệp định Paris và gần đây đã bày tỏ ý định khai thác tài nguyên đáy biển. Trong bối cảnh này, Macron đã tái khẳng định cam kết của UNOC đối với việc bảo vệ và chủ quyền của các tài sản chung toàn cầu, đưa ra một lời công kích gần như không che giấu đối với người đồng cấp Hoa Kỳ. Ông tuyên bố: “Vùng biển sâu không phải để bán, và không thể xem đó là một tài nguyên để khai thác thương mại như Greenland.”

Kết luận: Từ Cam kết đến Hành động?

Những thất bại về nhiên liệu hóa thạch và những thất vọng về việc thực hiện không đồng đều các Khu Bảo tồn Biển (MPA) đã khiến các nhà bảo vệ môi trường và các nhà lãnh đạo quốc đảo có cảm giác công việc còn dang dở. Hơn nữa, tính chất không ràng buộc của hội nghị thượng đỉnh UNOC khiến một số người coi đây chỉ là một nền tảng mang tính biểu tượng.

Tuy nhiên, hội nghị cũng là một cơ hội để đẩy nhanh hành động và huy động tất cả các bên liên quan để bảo tồn và sử dụng đại dương một cách bền vững, với sự tham gia ngày càng tăng từ cộng đồng khoa học và xã hội dân sự. Bằng cách thiết lập các cột mốc quan trọng, hội nghị giúp đặt nền móng cho những tiến bộ trong tương lai, đặc biệt là trước những đột phá tiềm năng về đa dạng sinh học và khí hậu tại COP30 ở Brazil vào cuối năm nay.

Paco Milhiet có bằng Tiến sĩ về Quan hệ quốc tế của Đại học Polynesia thuộc Pháp và Viện Công giáo Paris. Ông là Nghiên cứu viên khách mời tại Trường Nghiên cứu quốc tế S. Rajaratnam (RSIS), Đại học Công nghệ Nanyang (NTU), Singapore. Lê Bá Nhật Thắng là cộng tác viên Dự án Đại Sự Ký Biển Đông. Bài viết gốc được đăng ở đây.

Nguyên tắc hoạt động của Dự án Đại Sự Ký Biển Đông.

—————

Dự án Đại Sự Ký Biển Đông tồn tại dựa trên tài trợ của cộng đồng. Nếu quý độc giả muốn có một nguồn thông tin tri thức khách quan, đa chiều dựa trên chiều sâu chuyên môn và dữ liệu có hệ thống, Dự án Đại Sự Ký Biển Đông là một địa chỉ mà mọi người có thể tin tưởng. Hãy chung tay cùng với chúng tôi duy trì Dự án bằng cách tài trợ cho Dự án, và khuyến khích bạn bè, đồng nghiệp cùng tài trợ Dự án. Xem hướng dẫn tài trợ ở đây: https://dskbd.org/tai-tro-cho-du-an/. Báo cáo tài chính sẽ được tổng kết vào cuối năm. Chúng tôi xin trân trọng cảm ơn.