(Trích trong Chuyên mục “Mỗi tuần một chương sách” của Bản Tin Biển Đông Số 143. Truy cập tại https://dskbd.org/2024/03/14/ban-tin-bien-dong-so-143-part-ii/)

Gregory B. Poling (2022). On Dangerous Ground – America’s Century In the South China Sea. Oxford University Press Inc.

Chương 9: Arbitration and Artificial Islands 2014 – 2016 

Nối tiếp phần trước, chương 9 tập trung vào Vụ kiện Biển Đông tại Tòa Trọng tài giữa Philippines và Trung Quốc. Khi Philippines quyết định tiến hành vụ kiện, Trung Quốc đáp lại bằng cách hành động ngày càng quyết đoán hơn. Dù thủ tục tài phán này được kỳ vọng thúc đẩy Trung Quốc hành xử trách nhiệm hơn, sự thay đổi chính trị ở Manila và Washington sớm dập tắt những hy vọng đó.

Năm 2014, Việt Nam phát hiện giàn khoan Hải Dương 981, cái được tuyên bố là “lãnh thổ quốc gia di động” và là vũ khí chiến lược để khẳng định yêu sách của Bắc Kinh. Cục An toàn Hàng hải Trung Quốc thông báo HD-981 sẽ tiến hành khoan thăm dò tại khu vực cho đến ngày 15 tháng 8. Trong khi Việt Nam điều tàu thực thi pháp luật ngăn cản giàn khoan hoạt động, Bắc Kinh đã triển khai một lực lượng hỗn hợp gồm 40 tàu để bảo vệ. Căng thẳng ở Biển Đông tiếp tục leo thang vào tháng 5 năm 2014, trên mạng xuất hiện hình ảnh cho thấy hoạt động xây dựng rộng rãi của Trung Quốc tại Gạc Ma, ban đầu bị Trung Quốc bác bỏ chỉ là sự cải tạo đơn thuần. Nguyên nhân vì sao Việt Nam giữ im lặng cho đến khi tin tức được tung ra chưa rõ ràng.

Việc Trung Quốc nỗ lực xây dựng đảo nhân tạo, phá hủy san hô bất hợp pháp đã bị cộng đồng quốc tế lên án. Bất chấp điều này, Bắc Kinh vẫn tiếp tục các dự án xây dựng tham vọng, nhưng đã từng đề nghị tạm dừng để đổi lấy việc hủy bỏ vụ kiện của Philippines. Manila nghi ngờ Trung Quốc có thành ý thật sự và đã từ chối. 

Tòa Trọng tài ở La Hay đã cho Trung Quốc thời hạn đến ngày 15 tháng 12 để phản hồi yêu sách của Philippines nhưng nước này đã đệ trình phản đối thẩm quyền của tòa án và tiếp tục quân sự hoá ở Biển Đông. Trong khi đó, Hoa Kỳ đưa ra báo cáo thách thức các yêu sách hàng hải của Trung Quốc và Việt Nam ủng hộ quan điểm của Philippines. Phản ứng của ASEAN phần lớn vẫn không hiệu quả, khi các Quốc gia Thành viên không có hành động đáng kể chống lại các hoạt động xây dựng đảo của Trung Quốc. Vào tháng 12 năm 2015, trong cuộc gặp giữa Obama và Tập, các cuộc thảo luận đã đề cập đến căng thẳng ở Biển Đông. Ông Obama nhắc lại cam kết của Hoa Kỳ về tự do hải hành và cảnh báo chống lại hoạt động xây đảo nhân tạo và quân sự hóa ở các khu vực tranh chấp. Cuộc họp này nhấn mạnh sự tập trung vào các chiến dịch tự do hải hành (FONOP) như một công cụ trong chính sách của Hoa Kỳ ở Biển Đông. Lầu Năm Góc phải đối mặt với sự giám sát kỹ lưỡng về việc thực hiện FONOP, đặc biệt là liệu chúng có thách thức các yêu sách của Trung Quốc một cách hiệu quả hay không. Trong khi FONOP thu hút được sự chú ý, những nỗ lực khác của Hoa Kỳ trong khu vực cũng đạt được những bước tiến đáng kể. Thỏa thuận hợp tác chiến lược Hoa Kỳ-ASEAN và Tuyên bố Sunnylands thể hiện cam kết đối với sự ổn định khu vực và an ninh hàng hải. Liên minh Hoa Kỳ-Philippines được củng cố bằng các thỏa thuận về hợp tác quốc phòng và tiếp cận các cơ sở quân sự. Ngoài ra, Sáng kiến An ninh Hàng hải Đông Nam Á nhằm mục đích nâng cao năng lực an ninh hàng hải của các nước đối tác, mở rộng ra ngoài các quốc gia có yêu sách truyền thống như Philippines và Việt Nam, bao gồm cả Indonesia.

Tác giả đề cập đến việc Indonesia trấn áp hoạt động đánh bắt trái phép, đặc biệt liên quan đến tàu Trung Quốc, đã làm gia tăng căng thẳng trong khu vực. Các vụ việc xảy ra giữa lực lượng thực thi pháp luật Indonesia và tàu hải cảnh Trung Quốc đã làm nổi bật các tranh chấp về ranh giới biển và ngư trường truyền thống. Trong khi căng thẳng vẫn tiếp diễn, các nỗ lực đã được thực hiện để quản lý tình hình và tập trung vào mối quan hệ kinh tế tích cực giữa Indonesia và Trung Quốc, bất chấp các vấn đề chưa được giải quyết liên quan đến đánh bắt cá bất hợp pháp.

Chương sách tiếp tục thảo luận về Vụ kiện của Philippines – Trung Quốc bắt đầu vào tháng 7 năm 2015. Mặc dù Trung Quốc từ chối tham gia, Tòa đã đưa ra quyết định về thẩm quyền, tuyên bố rằng việc Trung Quốc từ chối sẽ không ngăn cản vụ kiện được tiến hành. Đài Loan, quốc gia khởi xướng các tuyên bố chủ quyền của Trung Quốc ở quần đảo Trường Sa, đã bị từ chối công nhận là một bên có lợi ích đến vụ kiện trọng tài. Philippines đã tổng hợp dữ liệu về các tiền đồn của Trung Quốc, Ba Bình – thực thể Đài Loan chiếm đóng và các thực thể khác ở Trường Sa. Trung Quốc tập trung vào việc làm suy yếu tính hợp pháp của quá trình tố tụng, cáo buộc các trọng tài viên đã bị Washington và Tokyo mua chuộc và trả tiền. 

Tòa Trọng tài đã đưa ra phán quyết có lợi cho Philippines trong tranh chấp Biển Đông, bất chấp nỗ lực của Trung Quốc. Tòa khẳng định đường chín đoạn và bất kỳ yêu sách nào về quyền lịch sử do Trung Quốc đưa ra đều không có giá trị. Các thẩm phán cũng đề cập không thực thể nào ở quần đảo Trường Sa, kể cả Đảo Ba Bình (đảo tự nhiên lớn nhất), được hưởng vùng đặc quyền kinh tế hoặc thềm lục địa. Tòa nhấn mạnh Trung Quốc đã phá hủy trái phép môi trường biển thông qua việc thu hoạch nghêu và ngăn cản Philippines tiếp cận nguồn tài nguyên của nước này. Có thể nói, Phán quyết này có tác động đáng kể đến tranh chấp Biển Đông và tương lai của Philippines trong khu vực.

Đọc chương sách ở đây. Đặt mua sách ở đây.

Nguyên tắc hoạt động của Dự án Đại Sự Ký Biển Đông.

—————

Dự án Đại Sự Ký Biển Đông tồn tại dựa trên tài trợ của cộng đồng. Nếu quý độc giả muốn có một nguồn thông tin tri thức khách quan, đa chiều, hệ thống hoá và có chiều sâu chuyên môn, dựa trên dữ liệu (facts-based), Dự án Đại Sự Ký Biển Đông là một địa chỉ mà mọi người có thể tin tưởng. Hãy chung tay cùng với chúng tôi duy trì Dự án bằng cách tài trợ cho Dự án, và khuyến khích bạn bè, đồng nghiệp cùng tài trợ Dự án. Xem hướng dẫn tài trợ ở đây: https://dskbd.org/tai-tro-cho-du-an/. Báo cáo tài chính sẽ được tổng kết vào cuối năm. Chúng tôi xin trân trọng cảm ơn.