Tác giả: C Raja Mohan | The Indian Express ngày 14 tháng 08 năm 2024

Biên dịch: Lê Bá Nhật Thắng | Dự án Đại Sự Ký Biển Đông

Phong trào sinh viên chống hạn ngạch việc làm là ngòi nổ cuối cùng cho sự bùng nổ chính trị.

Một trong những giả thuyết hấp dẫn nhất trên phương tiện truyền thông Ấn Độ về sự sụp đổ của Sheikh Hasina được mô tả như sau: Muhammad Yunus, một nhà kinh tế 84 tuổi bị coi là “điệp viên CIA”, đã lãnh đạo cuộc lật đổ đảng Awami League hùng mạnh ở Dhaka và vượt mặt cường quốc khu vực lớn nhất – Ấn Độ.

Sự thật có phải như vậy?

Các thuyết âm mưu từ lâu đã rất thịnh hành ở Tiểu lục địa Ấn Độ. Chúng không cần bằng chứng và không thể bị bác bỏ. Các nhà cầm quyền ở Nam Á thường viện dẫn thuyết “bàn tay nước ngoài” bất cứ khi nào họ gặp rắc rối trong nước.

Các thuyết âm mưu là chủ đề chính của chính trị Ấn Độ trong nửa sau thế kỷ 20. Khi phải đối mặt với sự phản kháng chống lại chủ nghĩa độc đoán của mình, Indira Gandhi đã theo phản xạ đổ lỗi cho “bàn tay nước ngoài”, chủ yếu là CIA. Khi áp đặt tình trạng khẩn cấp vào năm 1975, Indira Gandhi và những người ủng hộ cánh tả của bà đã đổ lỗi cho những “thế lực phát xít” trong nước và các “đế quốc” ở nước ngoài đã cố gắng lật đổ chính phủ “tiến bộ” của bà.

Người ta từng nghĩ rằng một “Ấn Độ đang trỗi dậy” giờ đây tự tin và an toàn trong chính vùng kiểm soát của mình; và rằng nó đã vượt qua được thói quen đổ lỗi cho “bàn tay nước ngoài” về bất kỳ diễn biến không mong muốn hoặc không lường trước nào. Nhưng cú sốc “mất đi một đồng minh” ở Dhaka dường như đã gây ra hỗn loạn ở Delhi.

Các thuyết âm mưu thường chiều chuộng định kiến ​​chính trị và không tuân theo lý luận thông thường. Chúng tránh đề cập thẳng đến nguyên nhân của một thảm họa chính trị đang hiện hữu. Bạn không cần phải là một thiên tài địa chính trị để nhận ra rằng Sheikh Hasina ngày càng mất lòng dân. Bà đã làm suy yếu đảng của mình và biến nó thành một lãnh địa cá nhân. Các cuộc bầu cử gian lận liên tục, sự độc quyền ngày càng gia tăng về quyền lực, một vòng tròn bong bóng thu hẹp xung quanh nhà lãnh đạo vĩ đại, và sự gia tăng của chủ nghĩa độc đoán kết hợp với các thách thức kinh tế hậu Covid đã tích tụ áp lực chống lại chế độ ở Bangladesh trong một thời gian. Phong trào sinh viên chống lại hạn ngạch đã tạo ra ngòi nổ cuối cùng cho sự bùng nổ chính trị.

Chúng ta chắc chắn có thể đồng cảm với Sheikh Hasina vì đã bám vào thuyết âm mưu. Bởi vì bà có thể đang ở giai đoạn đầu của nỗi đau buồn – sự phủ nhận – ngay sau khi mất quyền lực. Sẽ phải mất một thời gian trước khi bà chấp nhận được nguồn gốc của cái kết bi thảm cho sự nghiệp chính trị phi thường của mình, sự nghiệp đã thực sự biến đổi Bangladesh. Hasina dường như tin rằng Hoa Kỳ đã lật đổ bà vì bà từ chối cấp cho Hoa Kỳ một căn cứ quân sự. Bà không phải là nhà lãnh đạo Nam Á duy nhất đổ lỗi cho Hoa Kỳ về việc mất quyền lực. Cựu thủ tướng Pakistan, Imran Khan, đã làm như vậy kể từ khi ông bị hạ bệ trong một cuộc bỏ phiếu bất tín nhiệm thành công tại Quốc hội vào tháng 4 năm 2022. Giống như Hasina, Imran Khan cũng cho rằng việc ông từ chối cấp căn cứ quân sự (“hoàn toàn không” là câu nói nổi tiếng của ông khi được đặt vấn đề về căn cứ quân sự) là lý do khiến Hoa Kỳ chống lại ông.

Quân đội Hoa Kỳ có thể đang tìm kiếm các căn cứ và cơ sở quân sự khi họ phản ứng với thách thức quân sự của Trung Quốc ở Châu Á. Nhưng việc cho rằng Hoa Kỳ rất cần các căn cứ ở Bangladesh và Pakistan đến mức phải tổ chức đảo chính thì thật là kỳ quặc. Nhưng chứng hoang tưởng luôn diễn ra mà không cần bằng chứng. Thuyết đảo chính cũng đánh giá quá cao CIA. Truyền thuyết âm mưu tại Nam Á về năng lực của CIA vượt xa năng lực thực của cơ quan này. Hãy xem xét thực tế: CIA không thể tổ chức lật đổ Tổng thống Nicolas Maduro của Venezuela trong cuộc bầu cử gần đây. Hoa Kỳ đã không thể lật đổ chế độ cộng sản ở Cuba, nơi đã nắm quyền trong hơn 60 năm. Cả hai đều nằm sát vách Hoa Kỳ.

CIA không phải là tổ chức duy nhất là nạn nhân của thuyết âm mưu Nam Á. Cơ quan tình báo đối ngoại của Ấn Độ, R&AW, hiện đang bị đổ lỗi cho bất kỳ sự thay đổi chế độ nào trong khu vực.

Có một sự thật là, khi đổ lỗi cho “bàn tay nước ngoài”, cũng có nghĩa là Ấn Độ đang thất bại. Nếu bạn nói CIA đã tiến hành một cuộc đảo chính ngay bên cạnh, ngay trước mắt Ấn Độ, quốc gia có dấu ấn to lớn ở Bangladesh, bạn đang cáo buộc Delhi đã nằm ngoài cuộc chơi ở Bangladesh. Một cuộc phân tích hậu đảo chính về nguồn gốc và sự tiến triển của cuộc khủng hoảng Bangladesh và cách quản lý của Delhi thực sự sẽ tạo ra những bài học giá trị lâu dài cho chính sách khu vực của Ấn Độ. Tuy nhiên, điều quan trọng cần nhớ là không có thế lực nào, toàn cầu hay khu vực, có thể kiểm soát chính trị trong các khu vực có lợi ích chiến lược. Và không có chính phủ nào, dù khôn khéo đến đâu, lại không thể tránh khỏi việc hiểu sai hoàn toàn tình hình thực tế ở các quốc gia khác.

Thay vì tự huyễn hoặc trong các thuyết âm mưu, cộng đồng chiến lược Ấn Độ phải suy ngẫm về bi kịch của Hasina. Như Shakespeare đã nhắc nhở chúng ta trong Richard the Second, “Vì Chúa, hãy để chúng ta ngồi xuống đất/ Và kể những câu chuyện buồn” về sự sụp đổ của các vị vua và hoàng hậu.

Câu chuyện của Hasina vừa là chính kịch vừa là bi kịch. Bà đã sống sót sau những khó khăn to lớn và lưu giữ thành tựu giải phóng đất nước khỏi Pakistan. Trong 15 năm qua, Hasina đã biến Bangladesh thành một nền kinh tế phát triển nhanh chóng và là “hình mẫu” cho các nước đang phát triển khác noi theo, bao gồm cả Pakistan. Bà cũng đã giúp Ấn Độ và Bangladesh vượt qua một số di sản tàn khốc của phân chia lãnh địa, giải quyết tranh chấp biên giới, chấm dứt chủ nghĩa khủng bố xuyên biên giới, tăng cường kết nối khu vực và thúc đẩy thương mại song phương cũng như với các nước trong khu vực. Giống như tất cả những anh hùng bi kịch khác, bà cũng có những khuyết điểm chết người — quyết tâm không ngừng tập trung quyền lực vào tay mình và không có khả năng xử lí những chia rẽ chính trị sâu sắc trong nước về bản sắc và lịch sử. Bất chấp kết cục bi thảm của mình, Hasina sẽ được ghi nhớ như một nhân vật thực sự có giá trị lịch sử trong quá trình phát triển của Tiểu lục địa hiện đại.

Ấn Độ có lý do để hối tiếc về việc Hasina mất quyền lực, nhưng Delhi không thể bị kìm hãm bởi những gì đã xảy ra trong vài ngày qua. Họ phải nhìn về phía trước và hợp tác với những người cai trị mới ở Dhaka để xây dựng trên nền tảng vững chắc mà cựu lãnh đạo đã xây dựng cho quan hệ đối tác chiến lược song phương. Delhi cũng phải thể hiện sự đồng cảm với phong trào sinh viên đang tìm kiếm sự tự do hóa chính trị và các cơ hội kinh tế rộng lớn hơn. Chừng nào Ấn Độ còn góp phần vào sự ổn định tức thời của Bangladesh và sự phát triển lâu dài của nước này, Hoa Kỳ sẽ vẫn là đối tác quan trọng của Ấn Độ.

Trong vài năm qua, Delhi và Washington đã xích lại gần nhau hơn về các vấn đề Nam Á. Trong vài tháng qua, đã có nỗ lực quan trọng nhằm giảm bớt những khác biệt song phương về Bangladesh. Hãy nhớ rằng Thủ tướng Narendra Modi đã giới thiệu Hasina với Tổng thống Joe Biden tại hội nghị thượng đỉnh G20 ở Delhi và khuyến khích Washington giảm áp lực chính trị đối với Dhaka. Bất chấp nhiều nghi vấn về cuộc bầu cử tháng Giêng ở Bangladesh, Chính quyền Biden đã đề nghị hợp tác với chính phủ mới do Hasina lãnh đạo. Vấn đề thực sự không phải là giữa Delhi và Washington. Vấn đề lớn ở chỗ Hasina nhanh chóng mất liên lạc với người dân của mình. Ngay cả một sự hợp tác giữa RAW và CIA cũng không thể ngăn chặn được chiếc đồng hồ chính trị đang tích tắc cho sự cai trị không được lòng dân của Hasina.

Cuối cùng, các thuyết âm mưu đang diễn ra hiện nay khó có thể làm suy yếu sự liên quan mật thiết giữa lợi ích của Ấn Độ và Hoa Kỳ ở Tiểu lục địa và vùng biển liên quan. Cuộc khủng hoảng hiện tại ở Bangladesh và cơn bão chiến tranh ở Myanmar đòi hỏi sự tham vấn và hợp tác chặt chẽ hơn giữa Ấn Độ và Hoa Kỳ ở Vịnh Bengal và vùng ven biển của nó.

Tác giả là giáo sư thỉnh giảng tại Viện Nghiên cứu Nam Á, Đại học Quốc gia Singapore và là biên tập viên cộng tác về các vấn đề quốc tế của tờ The Indian Express. Lê Bá Nhật Thắng là cộng tác viên Dự án Đại Sự Ký Biển Đông. Có thể đọc bài viết gốc ở đây: https://indianexpress.com/article/opinion/columns/bangladesh-student-protests-the-foreign-hand-bogey-9512007/

Nguyên tắc hoạt động của Dự án Đại Sự Ký Biển Đông.

—————

Dự án Đại Sự Ký Biển Đông tồn tại dựa trên tài trợ của cộng đồng. Nếu quý độc giả muốn có một nguồn thông tin tri thức khách quan, đa chiều, hệ thống hoá và có chiều sâu chuyên môn, dựa trên dữ liệu (facts-based), Dự án Đại Sự Ký Biển Đông là một địa chỉ mà mọi người có thể tin tưởng. Hãy chung tay cùng với chúng tôi duy trì Dự án bằng cách tài trợ cho Dự án, và khuyến khích bạn bè, đồng nghiệp cùng tài trợ Dự án. Xem hướng dẫn tài trợ ở đây: https://dskbd.org/tai-tro-cho-du-an/. Báo cáo tài chính sẽ được tổng kết vào cuối năm. Chúng tôi xin trân trọng cảm ơn.